Eberhard Münch: Ohne Titel

‍ 

Maria heeft ontvangen

Ik vind het met stip het meest ontroerende verhaal uit de bijbel: de aankondiging door Gabriël aan Maria (Lucas 1,26-38). Een even intiem als geheimenisvol gebeuren. Een aanraking tussen hemel en aarde. Het verbaast dan ook niet dat deze bijbelse scène de eeuwen door al talloze malen en op heel uiteenlopende manieren geschilderd is. Betrekkelijk recent is het doek van de Duitse kunstenaar Eberhard Münch: Ohne Titel (2011). Het lijkt me buiten kijf dat de schilder zeer wel wist wat hij schilderde. Wil de opmerkelijke titel misschien benadrukken dat woorden tekort schieten om aan dit gebeuren uitdrukking te geven? Dat het in geen mensenhart is opgekomen, om met de apostel te spreken? (1 Korintiërs 2,9) 

Wat opvalt zijn de gestileerde vormen en het gebruik van de primaire kleuren blauw (Maria) en geel (Gabriël) die mengen tot het groen van de vleugels van de engel. Maar vooral ook de asymmetrische verhoudingen. De verschijning van de engel is immens, Hij vult vrijwel het gehele doek en de rechterhelft daarvan lijkt alsnog te klein om enkel zijn vleugels te omvatten. In tegenstelling tot de beide gestalten op de linkerhelft zijn die vleugels zodanig geschilderd, dat ze de enorme vaart verbeelden waarmee de engel van alzo hoge is komen afdalen. Nog versterkt door de ondertekening van het doek rechtsonder, ter hoogte van de voeten van de engel. Deze vaart plant zich onderin de linkerhelft nog voort, evenals is de gebogen vorm van de beide gestalten links. Het is alsof Maria bijna van het doek gedrukt wordt, of weggeblazen. Ik voel daarin het overweldigende karakter van het gebeuren. 

Maar daarmee is nog zeker niet alles gezegd. Met de verticale energie van de rechterhelft van het paneel contrasteert de horizontale dimensie van de ontmoeting op de linkerhelft, die toch onwillekeurig het meest de aandacht van de kijker trekt. De gebogen contour van de Gabriël wekt de indruk dat hij voor Maria knielt. Van alzo hoge aangerukt toont hij zich niettemin dienstbaar: hij ziet niet op haar neer, hij kijkt naar haar op. Het groen van zijn vleugels keert terug op haar schouders en rechterarm. En is het toeval dat de vorm van die vleugels doet denken aan rechtopstaande vissen? De vis (ichthus) als vroegchristelijk symbool van Christus; het geheimenis van het kind dat indaalt in haar schoot? 

De intimiteit van de ontmoeting tussen hemel en aarde, als het ware een kwartslag gekanteld, links op het doek, wordt versterkt door het witte vlak dat beide gestalten met elkaar verbindt en dat onmiskenbaar van boven invalt. Een verbeelding van het ongebroken licht dat vanuit de hemel over Maria valt? Van ‘kracht van de Allerhoogste’ die haar overschaduwt (Lucas 1,35), zoals een wolk dat doet in andere verhalen over het Godsvolk onderweg? (Exodus 40,34-35; 1 Koningen 8,10-11; Lucas 9,34; 1 Korintiërs 10,1-2) 

In het hart van de ontmoeting tussen beide gestalten, elk met goudomrand hoofd, heeft de schilder een druppel water laten vallen tussen de nog natte verf. Het geel van de engel en het violet van Maria zijn hier enigszins uitgelopen en vervloeid met het witte vlak; gesluierd als het ware, als verbeelding van het onzegbaar geheimenis dat zich hier voltrekt. 

Maria heeft ontvangen

de Geest, een blij bericht.

Gods woord is haar verlangen,

zij weet zich opgericht.

De vrucht, vertrouwde vreemde,

groeit stilaan in haar schoot.

Zij baart en wordt ontheemde,

redt Jezus van de dood.

(Andries Govaart, Liedboek 740) 

******* 

Eberhard Münch: Ohne Titel, 2011, aquarel, 14,3 x 19,2 cm. 

Eberhard Münch (1959) is een Duitse schilder en ontwerper van liturgische interieuren. Hij richtte een atelier op voor muurschilderingen en ontving vele opdrachten uit binnen- en buitenland. Hij benadert hedendaagse heilige ruimten als totaalkunstwerk met muurschilderingen, glasontwerp, kamerkleuring, liturgisch meubilair, beeldhouwkunst en paramentiek. Ook werkt hij samen met diverse christelijke uitgevers op het gebied van kunstkaarten, kalenders en boekillustraties. https://atelier-muench.de  

Klaas Holwerda is als predikant momenteel werkzaam in Vleuten (Torenpleinkerkgemeente) en Amsterdam (Huis voor Mokum: het wekelijks avondgebed van de Oudekerkgemeenschap); hij initieert en begeleidt projecten op het raakvlak van kerk, kunst en liturgie (zie www.abarte.nl).