ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Kunstenaars

D´Souza, Lucy - door Jan van Lier

Lucy D’Souza: Het vrouwelijke gezicht van God

Een vrouwelijk beeld van God
 
door Jan van Lier
 
In de spiritualiteit van India bestaat een diepgewortelde eerbied voor het mysterie van het leven. God, mensen, dieren, planten en heel de natuur worden gezien in de allesomvattende samenhang van de kosmos. De werkelijkheid wordt bepaald door twee principes of krachten: materie en geest, lichaam en ziel, mannelijk en vrouwelijk, dag en nacht, hemel en aarde, ontstaan en vergaan. Deze levensbeschouwing vinden we terug in de visie van hindoes op God. Vanuit hun cultuur zijn ook Indiase christenen gevoelig voor de aanwezigheid van God in de natuur en voor zowel vrouwelijke als mannelijke verschijningsvormen van God. De Indiase kunstenares Lucy D’Souza schilderde in 1990 Het vrouwelijk gezicht van God. Daarin verbindt zij de traditie van India met de joodse Tora en het christelijk evangelie. In een soort vijfluik verweeft zij de verhalen van vier bijbelse vrouwen met het verhaal van de gekruisigde Jezus en de drie Maria’s.
 
1. Jezus in de levensboom
Lucy D’Souza schilderde Jezus hangend in de levensboom en omarmd door drie vrouwen en een man. Volgens Johannes 19:25-26 zijn dat Maria, zijn moeder, met haar zuster Maria de vrouw van Klopas, Maria uit Magdala en de evangelist zelf. De levensboom is een oerbeeld dat in alle culturen voorkomt, maar de schilderes dacht hier concreet aan de vrouwen van de Chipko-beweging in de Himalaya, die met gevaar voor eigen leven bomen die voor hen van levensbelang waren met hun eigen lichaam tegen omhakken beschermden. Volgens de christelijke beeldtraditie groeide Jezus’ kruisboom uit de schedel van Adam. D’Souza verbindt de boomwortels met lichamen van de voorouders van Jezus. De takken van de boom slingeren rond vier vrouwen die in de Bijbel als behoedsters van het leven worden getekend. Hun schilderes geeft hen ook een kosmische en theologische betekenis. Zij personifiëren de vier elementen van de natuur alsmede vier vrouwelijke kenmerken van God. In de Bijbel is er naast het beeld van God de Vader ook sprake van God als Moeder, vooral wanneer Gods menslievendheid en barmhartigheid naar voren komen (Jesaja 49:15). Barmhartigheid is in het Hebreeuws rechem, wat oorspronkelijk moederschoot betekent. Ook andere eigenschappen van God zijn – zowel in het Hebreeuws als in het Nederlands – vrouwelijke woorden: genade, trouw, wijsheid, scheppingskracht, aanwezigheid en liefde.
 
2. Aarde – Ruth – Gods barmhartigheid
De kleuren rood en groen beelden leven, liefde, medelijden en groeikracht van de aarde uit. De jonge vrouw in de rode sarong is Ruth. De schoof graan die zij op het veld bijeengelezen heeft, is een teken van Gods barmhartige voorzienigheid die gebiedt armen, weduwen en wezen in de oogst te laten delen (Deuteronomium 24:19). Naast haar is een ontkiemende rijstplant geschilderd met daarin een familie die rijst uitpoot in de aarde.
 
3. Water – Maria – Gods menslievendheid
Blauw is de kleur van levenscheppend water. Water geneest, voedt en schenkt groeikracht. Blauw is ook de kleur van Jezus’ moeder Maria. Het kind heeft zijn honger gestild aan haar moederborst en slaapt. De borst van de moeder symboliseert de liefde waarmee God haar volk voedt. In Psalm 132: 2 zegt David tegen God: ‘Mijn hart is tot rust gekomen, als een kind in de armen van zijn moeder, zo voel ik mij geborgen in u.’
 
4. Vuur – Hanna – Gods aanwezigheid
Dansend en met een jubelzang dankt Hanna voor de verhoring van haar gebed in het heiligdom. Zij wordt moeder van de profeet Samuël. Lijdend onder kinderloosheid deed zij God de gelofte haar kind af te staan voor de dienst van de Eeuwige. Zij is gekleed in saffraangeel, kleur van mensen die zich aan God toewijden. Kinderen moedigen de dansende Hanna aan. Haar stamboom begint zich te vullen. Hanna’s silhouet tekent zich af tegen een oplaaiend vuur dat verwijst naar het brandend braambos, plaats van Gods lichtende aanwezigheid.
 
5. Lucht – Maria van Bethanië – Gods wijsheid
Violetkleurig is de sari van Maria van Bethanië, die zich aan de voeten van Jezus zette om zijn woord te beluisteren. Ze toonde haar wijsheid door hem tot Messias en koning te zalven voor de dag van zijn begrafenis. Maria bespeelt de vina van Saraswati, godin van de wijsheid. De zwaan is haar vaste begeleider. Het grote blad achter haar verwijst naar de boom waaronder Boeddha zijn verlichting ontving. De lucht wordt verbeeld door de blauwe hemel met zon en maan. Maria luistert terwijl zij speelt. Wijsheid is ontvangen en doorgeven.
 
Lucy d’Souza schilderde een actief beeld van God, dat ons inspireert tot humanisering van de wereld en tot behoud van de schepping.
 
********
 
Lucy D’Souza: Das weibliche Antlitz Gottes, 180 x 270 cm, 1990. MISSIO Haus, München.
 
Lucy D’Souza werd in 1949 geboren in een dorp in Goa aan de westkust van India en verhuisde als kind naar het voorgebergte van de Himalaya. Goa was het centrum van de Portugese kolonisatie en missie. Zij groeide op in een katholieke Indiase familie. Zoals haar omgeving is ook haar werk vol archetypische aarde, water, hemel en bomen. Zij werd lerares en actief in de vorming van plattelandsvrouwen. In 1983 sloot zij zich aan bij de Indian School of Art for Peace, een christelijke ashram van maatschappelijk en politiek geëngageerde kunstenaars. Das weibliche Antlitz Gottes schilderde D’Souza als een zogenaamde Derde-Wereld-Hongerdoek voor de Bisschoppelijke Vastenactie in Duitsland van 1990. Vandaar de Duitse titel. Vanwege haar voorstelling van Christus wezen de opdrachtgevende bisschoppen haar werk af. Daarop leverde zij een ander doek: Vrouwenverhalen, wel met kritische vrouwenverhalen uit de Bijbel maar zonder Christusvoorstelling en godsbeelden. www.lucy-art.de
 
Bron: een uitvoerige toelichting, grotendeels geschreven door de kunstenares zelf en voorzien van tekstverwijzingen naar de Bijbel en citaten uit de Indiase Veda, werd gepubliceerd door MISSIO, Internationales Katholisches Missionswerk, Pettenkoferstrasse 26-28, 80336 München, onder de titel Das weibliche Antlitz Gottes” – Eine Gemälde von Lucy D-Souza.
 
Jan van Lier was onder meer werkzaam op het Hoger Katechetisch Instituut te Nijmegen. Hij onderzoekt de betekenis van beeldende kunst voor geloofstraditie en religieuze beleving. Daarover verzorgt hij publicaties en diapresentaties.