Op de nek zitten
door Koos Sluiter
Wie probeert om onbevangen te kijken naar hoe het nu toegaat in de wereld en wie dat op zich laat inwerken, die zal het gevoel bekruipen dat het je op de nek gaat zitten. Best mogelijk dat je het weer van je af kunt schudden, al is het maar voor even. Als het lukt dan is dat ook maar beter. Angst en vrees voor wat komen kan kunnen je verlammen, je kunt eronder bezwijken. Grotere of kleinere adempauzes kunnen helpen om overeind te blijven.
Wat dan kan helpen is om aandachtig te kijken naar hoe andere mensen in andere tijden of op andere plaatsen erin geslaagd zijn om overeind te blijven in de stormen die over hen heen raasden. Aan het begin van de 40-dagentijd voor Pasen is in de regel aandacht voor de beproeving van Christus in de woestijn. Dan gaat het overmacht, heerschappij, honger, vasten en over de duivel. Het zijn motieven die je telkens tegenkomt in heiligen legenden; Luther noemde ze ‘Lügenden’ (‘leugenden’),maar hij was er wel door gefascineerd. Hij stelde in een aantal preken zelfs de heilige Christoffel als voorbeeld.
Wat Luther in die preken zegt is dat voor gelovigen het grote verschil zou moeten zijn niet wat ons op de nek zit maar wie ons op de nek zit. Wie dat beseft kan het wellicht beter uithouden in het ‘sausen und brausen’ van de tegenwoordige tijd.
Tot en met 4 mei is in Rijksmuseum Twenthe de tentoonstelling ‘Zien & Geloven. Zintuiglijke ervaring in de late middeleeuwen’ te bezoeken. De expositie laat bezoekers ervaren hoe kunst en geloof in die tijd nauw met elkaar verbonden waren en hoe gelovigen hun religie met al hun zintuigen beleefden. Daar is ook dit drieluik te zien van de ‘Meester van de Heiligenfiguren’ (een noodnaam uiteraard).In het midden van dit drieluik de heilige Christoffel, links de heilige Hiëronymus en rechts de heilige Antonius. Het doek komt uit de collectie van Museum Mayer van den Bergh in Antwerpen en is in het begin van de 16eeeuw gemaakt.
Over Christoffel zijn verschillende legenden in omloop. De bekendste versie is die uit de Legenda aurea die gaat over de reus Reprobus of Offerus. Deze reus wil alleen de oppermachtigste heerser dienen. Daarom verlaat hij de koning voor de keizer; die verlaat hij vervolgens voor de duivel maar ook die verlaat hij want de duivel heeft ontzag voor Christus. De reus wil daarom Christus dienen, maar die vindt hij nergens.
Een kluizenaar (links aan de beeldrand)raadt hem aan te vasten maar dat hoort niet bij de reus. Reprobus neemt wel de suggestie over om met zijn machtige gestalte mensen over te zetten bij een diepe rivier. Op een dag doet een kind op de oever een beroep op hem. Voor de reus ogenschijnlijk geen probleem maar het kind wordt steeds zwaarder en Reprobus dreigt onder de last te verdrinken. Op de andere oever verzucht hij: ‘Het leek alsof ik de hele wereld op mijn nek had, zo zwaar was je!’ ‘Dat leek niet alleen zo, dat was ook zo; je droeg degene die de wereld geschapen heeft. Ik ben Christus, de koning in wiens dienst je staat.’ Christus, afgebeeld met de appel van de kosmos met daarop het kruis, doopte toen de reus en zijn doopnaam was Christophorus, ‘hij die Christus draagt’.
Christoffel geldt als één van de 14 noodhelpers. Hij helpt tegen een plotselinge dood, zonder het ontvangen van de genade middelen. Hij is ook de beschermheilige van alle verkeers deelnemers,vooral van automobilisten, van schilders, pelgrims, hoedenmakers en nog veel meer. Op zijn naamdag, 24 juli, kunnen auto’s en automobilisten de Christoffelzegen krijgen voor een behouden reis.
Reprobus had geen moreel kompas; hij erkende alleen wie macht had, ook als het de duivel zelf was. Zolang de reuzen van deze tijd zich aan macht te buiten gaan is het wachten op het uur dat Christus hen op de nek gaat zitten. Dat kan lang duren want ze tillen niet aan het leven van kinderen.
*******
Meester van de Heiligenfiguren: Drieluikmet Hiëronymus, Christoffel en Antonius, 1510-1520, olieverf op paneel,57,5 x 93,4 cm. Museum Mayer van den Bergh, Antwerpen.
Koos Sluiter is sinds 2011 emerituspredikant. Hij legt zich toe op het verkennen van het raakvlak van geloof en kunst. Hij verzorgt cursussen en presentaties. Geloven in kunst biedtgroepen (bijvoorbeeld in kerken en het volwassenenonderwijs) een verscheidenheid aan programma’s en thema’s. Een overzicht van de onderwerpen staat op de website www.geloveninkunst.nl . Daar staan ook de contactgegevens. In cursussen, presentaties of een liturgie verkent hi samen met u de wisselwerking tussen geloof en kunst. Kunst maakt geloven zichtbaar. Doordat geloven verandert in de loop van de geschiedenis, toont ook de kunst een ander gezicht. Het zien van verschillen maakt mensen bewust vanhun eigen tradities. Dat verrijkt de beleving. O.v.v. ‘vragen om kunst’ is het mogelijk om je via geloveninkunst@gmail.com op zijn beeldmeditaties te abonneren.
ArtWay beeldmeditatie 30 maart 2025
