ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik

C jaar Pasen 2 - Emmausgangers K. Schmidt-Rotluf

Karl Schmidt-Rottluff: Gang nach Emmaus
 
door Peter den Hengst
 
 
De houtsnede ‘Gang nach Emmaus’ is er één uit een serie van negen met voorstellingen van Jezus als de lijdende, de vermoorde en de opgestane. Deze serie is gemaakt in 1918, het jaar waarin de Eerste Wereldoorlog eindigde, de oorlog van het ‘grote doden’. Deze oorlog heeft op beeldende kunstenaars een enorme invloed gehad. Echt diepingrijpend is deze invloed geweest op kunstenaars die zelf levend van het slagveld terugkeerden, zoals Karl Schmidt-Rottluff. Zijn oorlogservaringen hadden tot gevolg dat hij zich anderhalf jaar lang uitsluitend en heel geconcentreerd bezighield met Jezus en zijn lijdensweg. In deze serie houtsneden worden we geconfronteerd met de laatste weg van Jezus: verraden, in de steek gelaten, gevangen, mishandeld en ter dood veroordeeld, maar ook opgestaan – uit de Duisternis naar het Licht, als de Levende. Hierna liet Schmidt-Rotluff de religieuze thematiek achter zich. Het lijden van Jezus had hem geholpen uitdrukking te geven aan zijn eigen lijden en het te verwerken, maar religie speelde verder geen rol in zijn leven.
 
Voor Karl Schmidt-Rottluff was de houtsnede het beeldend middel bij uitstek om wat in hem omging tot uitdrukking te brengen. Het expressieve wordt zichtbaar in de grove uitsnijdingen, het scherpe kontrast tussen zwart en wit en tussen de dunne en dikke lijnen, de zigzagvormen, de hoekigheid van de vlakken en ook in de maskerachtige gezichten, waarin de innerlijke toestand van de afgebeelde personages is vastgelegd en daarvan ook afleesbaar is.
 
De voorstelling van de houtsnede sluit nauw aan bij het verhaal van Lukas 24:13 e.v. Christus loopt met twee van zijn volgelingen op. Maar die hebben hem nog niet herkend! In tegenstelling tot de mannen links en rechts naast hem gaat Jezus rechtop en laat hij zich aan ons zien. Zijn hoofd is omgeven door een aureool en door stralen tegen de achtergrond van een ‘witte’ lucht. Wat een contrast met die zwarte kogelronde bol, de zon voorstellend, met z’n zwarte stralen! Alsof dáárop de nadruk moet liggen: niet de zon maar de hemel is de ware bron van licht.
 
Als je kijkt naar de Christusfiguur, dan zie je het ineens: die twee heel verschillende ogen. Het éne een zwarte stip – dat is aan de kant van de man rechts: een gekromde, kreupele gestalte, leunend op een stok. Hij laat zijn hoofd hangen, zijn ogen neergeslagen. In Christus’ ‘zwarte’ oog weerspiegelt zich diens doodsheid. Maar het andere oog van Christus is open – dat aan de kant van de man links: minder gebogen, zijn hoofd enigszins zijwaarts naar Christus gericht. Eén oog lijkt te kijken naar Christus’ hand, in spreekgebaar opgeheven, het andere oog schuin omhoog naar Christus’ gelaat. Zou de kunstenaar bedoeld hebben: die mens links merkt al iets aan die man die tussen hen in loopt, wat hem het gevoel geeft: hij begrijpt ons, hij heeft door hoe wij eraan toe zijn, hij heeft oog voor onze angst, onrust en onmacht, ons niet-weten hoe verder…?
 
Keer op keer aandachtig kijkend naar de houtsnede denk ik: dat moet Karl Schmidt-Rottluff bij het uitsnijden bewogen hebben: Christus, de Opgestane, hij is de van Godswege gegeven reactie op de Duisternis en de Dood waarin mensen het leven op aarde terecht doen komen, telkens weer. Dáár gebeurt Opstanding, heel simpel, als er iemand is die laat merken dat hij/zij de mensen begrijpt en werkelijk aanvoelt wat er in hen omgaat. Iemand die doet wat de Opgestane toen deed op de weg naar Emmaus.
 
********
 
Karl Schmidt-Rottluff (1884 – 1971): ‘Gang nach Emmaus’, 1918, houtsnede, 39,7 x 49,9 cm, Staatliche Museen, Kupferstichkabinett, Berlijn. De negen Christusbladen werden uitgegeven als map door Verlag Kurt Wolff.
 
Peter den Hengst is sinds 1996 emeritus-predikant van de PKN. Daarvoor was hij vanaf 1981 werkzaam in Zwolle. Hij is lid van de vereniging van beeldende kunstenaars Het Palet, Zwolle. Daarnaast houdt hij zich intensief bezig met de beeldtaal van de christelijke kunst en geeft hierover powerpoint presentaties onder diverse thema’s.
 
Meer informatie over deze houtsnede en andere vergelijkbare werken uit deze tijd is te vinden in: Günter Rombold/Horst Schwebel, Christus in der Kunst des 20. Jahrhunderts, Verlag Herder – Freiburg im Breisgau, 1983. In het hoofdstuk Expressionismus - Passion und Erlösung worden een zestal kunstenaars besproken waaronder Emil Nolde, Ernst Barlach, Karl Schmidt-Rotluf e.a.