ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik

Advent - Nikodemus door Henry Ossawa Tanner

Henry Ossawa Tanner: Nikodemus bezoekt Jezus in de nacht
  
 
Het licht schijnt in de duisternis
 
door Laurel Gasque
 
Als je door je medestudenten de kunstacademie wordt uitgegooid met je ezel als een kruis op je rug gebonden, is dat geen veelbelovende manier om je loopbaan als kunstenaar te beginnen. Dit is echter wat Henry Ossawa Tanner (1859-1937) overkwam, de meest vooraanstaande zwarte kunstenaar van de 19e eeuw en de eerste zwarte Amerikaanse kunstenaar die ook in Europa bekend werd. Hij was bovendien de eerste kunstenaar die de Afrikaans-Amerikaanse mens in zijn volle waardigheid afbeeldde en zo inging tegen de onwaardigheid van de gangbare karikaturen.
 
Ondanks de rassendiscriminatie zette Thomas Eakins (1844-1916), zijn innovatieve leraar aan de Philadelphia Academy of the Fine Arts (PAFA), zich in om Tanner te stimuleren en zijn werk onder het voetlicht te brengen. De radicaal nieuwe lesmethodes van Eakins omvatte het tekenen van naaktmodellen en anatomielessen met kadavers. Hij was een voorstander van een gedurfd realisme, zonder echter grof te worden.
 
Tanner zette door, ook al speelden twijfels en angsten hem danig parten. Zijn christelijke familie en zijn geloof waren hem hierbij tot steun en gaven hem de moed om door te gaan. Zijn ouders waren bijzondere mensen, die alle stereotype beelden van de zwarte 19e-eeuwer wisten te doorbreken. Zijn moeder, Sarah Miller, was een slavin die door haar familie vanuit het zuiden van de Verenigde Staten via de Underground Railroad naar Pittsburgh, Pennsylvania werd gezonden. Deze omstandigheden weerhielden haar er niet van om welbelezen te zijn. Tanners vader, Benjamin Tucker Tanner, was dominee in de African Methodist Episcopal Church. De familie streek uiteindelijk in Philadelphia neer, waar hij bisschop werd. In Philadelphia ontdekte de jonge Tanner de kunst.
 
Vandaag de dag ziet Philadelphia Tanner als een van haar meest geliefde zonen, ook al verkoos hij om na 1891 in Frankrijk te gaan wonen. De fantastische kunstcollectie van PAFA, de instelling waar Tanner zoveel te lijden had, bevat een magnifiek exemplaar van zijn werk getiteld Nikodemus bezoekt Jezus in de nacht (1899). Het had ook Jezus het Licht der wereld kunnen heten. Het is een groot werk, net niet levensgroot. Hoewel Nikodemus en Jezus gewoonlijk niet worden geassocieerd met advent, laat Tanner ons zien waarom dat misschien wel zou moeten. Een mooi voorbeeld van hoe kunstenaars ons kunnen helpen de Schrift op een wijdere en rijkere manier te begrijpen.
 
Nikodemus, een Farizeeër en lid van het Sanhedrin (de Joodse raad), wordt drie keer genoemd in het Nieuwe Testament, steeds in het evangelie van Johannes. De eerste keer is in Johannes 3:1-17, als hij Jezus een nogal mysterieus nachtelijk bezoek brengt en Jezus tot de uitspraak brengt: ‘Want God had de wereld zo lief dat hij zijn enige Zoon heeft gegeven, opdat iedereen die in hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.’ Dit is wat dit schilderij in beeld brengt. De tweede keer is in Johannes 7:50, waarin Nikodemus de Farizeeën erop wijst dat ze Jezus niet kunnen arresteren zonder voldoende bewijs dat hij de wet gebroken heeft. Uit de derde keer (Johannes 19:39) kunnen we afleiden dat Nikodemus een volgeling van Jezus is geworden, daar hij mirre en aloë komt brengen om Jezus’ lichaam te balsemen voor zijn begrafenis. Met name deze laatste keer heeft een plaats gekregen in de kunst in werken over de kruisafname en de begrafenis van Jezus.
 
Tanners schilderij over het nachtelijke gesprek van Jezus en Nikodemus weet de drie passages in Johannes met spaarzame middelen op één doek samen te brengen. Het laat zien hoe nauwgezet hij de Bijbel las en hoe inzichtrijk hij was in zijn manier van interpreteren. Tanner toont Nikodemus in diep gesprek met Jezus, daarbij vasthoudend aan het realisme van de toenmalige kunstwereld. De setting is authentiek. Tanner reisde naar Palestina om er het landschap te bestuderen om het correct te kunnen weergeven. Maar hij wist in dit werk de alledaagse werkelijkheid toch ook te combineren met de transcendente realiteit. Waar komt het licht vandaan? Via de trap van beneden of van boven, stralend vanuit het bovenlijf van de Heiland? Of beide, zodat hij het natuurlijke en het bovennatuurlijke door elkaar heen laat lopen?
 
Tanner verenigt de proloog van Johannes (‘Het ware licht, dat ieder mens verlicht kwam naar de wereld’) met het gesprek tussen Jezus en Nikodemus en met Jezus’ woorden: ‘Ik ben het licht voor de wereld. Wie mij volgt loopt nooit meer in de duisternis, maar heeft licht dat leven geeft’ (Johannes 8:12). Bovendien zou er ook een toespeling op zijn dood en begrafenis in kunnen zitten via de grote kruik naast Jezus, waarin Nikodemus de kruiden meegenomen zou kunnen hebben voor Jezus’ begrafenis.
 
Dit schilderij herinnert ons aan onze kleinheid als we nadenken over de komst van onze Heiland in onze wereld. Het helpt ons na te denken over deze geleerde en invloedrijke man, die Jezus opzoekt om antwoorden te vinden op zijn vragen en daarbij de nodige moed betoont. Mogen wij evenzo doen, in deze tijd van advent en altijd.
 
Laurel Gasque is associate editor van ArtWay en de auteur van Art & the Christian Mind: The Life & Work of H. R. Rookmaaker.
 
Tentoonstelling Henry Ossawa Tanner: Modern Spirit in de Pennsylvania Academy of the Fine Arts, Philadelphia, 27 januari – 15 april 2012. 
 
ArtWay beeldmeditatie 5 december 2010