ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Armando - BM - Anne Marijke Spijkerboer
Das Tier van Armando
Eenzaam in de sneeuw
door Anne Marijke Spijkerboer
Een dier als dit kom je liever niet tegen als je alleen door een bos loopt. Met de poten naar achteren schrap gezet, de bek open (vermoedelijk komt er gegrom uit), staat het klaar om op je af te springen. Het doek is groot, de achtergrond onrustig. Het beest is zwart en staat eenzaam in vuile sneeuw, zo lijkt het. Boven zijn kop en voor zijn bek hangt donkere rook. Oren zie ik niet, een staart evenmin. Is het een vrouwtje dat haar nest beschermt?
En toch: hoe langer je kijkt, hoe minder schrik het dier aanjaagt. Het oog dat je ziet staat wat ontdaan in de kop. Tanden zijn er niet eens, blikkeren kunnen ze dus ook niet. Het is angst die ieder moment – dat wel – kan omslaan in agressie. Aandoenlijk wordt het niet, daarvoor is het doek te groot.
Armando (1929), de schilder van dit doek, is niet optimistisch over de menselijke natuur. Als elfjarige zag hij in het bos bij Amersfoort hoe een Duitse soldaat een Nederlander behandelde. Sindsdien wordt hij in zijn beeldend (en literair) werk gedreven door het motto ‘De mens is de mens een wolf’. De tweede wereldoorlog is zijn bron. Niet dat je op zijn schilderijen en in zijn bronzen beelden ooit een concrete, historische situatie verbeeld ziet. Ook duidt hij nergens op een geografisch aanwijsbare plaats. Toch verwijst alles ernaar. Een dier als dit, angstig en kwetsbaar en dus ook agressief en gevaarlijk, komt in zijn werk een aantal malen voor, steeds met de algemene aanduiding ‘Das Tier’.
Andere motieven zijn ‘Gestalt’ (menselijke vormen, vaak in verkoold zwart, in donkergroen of blauw, met hulpeloos uitgestrekte armen), ‘Kopf’ (menselijke schedels met geopende mond), ‘Denkmal’ (massieve architectonische vormen) en zo meer.
Armando draagt een boodschap uit. Tegen de lange tijd heersende trend van het ‘l’art pour l’art’ in, een kunst die alleen in zichzelf bestaat en niets meer te melden heeft dan dat kunst autonoom is, houdt hij vast aan zijn motto: de mens is niet goed, al zouden we dat nog zo graag willen. Kaïn die zijn broer Abel doodt, dat is de menselijk oerstaat.
Een moraal houdt hij er niet op na. Hij heeft het niet alleen over anderen, maar ook over zichzelf. Hij is er niet op uit de mens te veranderen; inzicht in de werkelijkheid van de menselijke staat is het hoogst haalbare.
Waarom al die Duitse titels? In 1979 verhuisde Armando naar West-Berlijn, om als het ware omringd te zijn door het kwaad dat ook in hemzelf huist. In elke oudere Duitser zag hij een dader, zoals hij er zelf in principe ook een is. In die identificatie ontstonden de Duitse titels.
Onlangs onderhield ik een kerkelijke groep over het werk van deze kunstenaar, bij de meesten zo goed als onbekend. Iemand vroeg of hij nu ooit gelukkig was geweest. Het antwoord lijkt me niet zomaar ‘ja’. Toch merk je in zijn creatieve werk dat hij keer op keer angst en agressie tot kunst omvormt. Daarmee weert hij het kwaad af en maakt er schoonheid van. ‘De schoonheid van het kwaad’, noemt hij het. Want mooi is het, je kunt er lang naar kijken.
*************
Armando, Das Tier, 2005, 150 x 200 cm, Courtesy Galerie Willy Schoots, Eindhoven.
Dr. Anne Marijke Spijkerboer publiceert op het gebied van kunst en theologie (Wij hebben ongelofelijke dingen gezien, Meinema 2004, Rembrandts engel, Skandalon 2006) en is predikant in Rijswijk ZH.
ArtWay beeldmeditatie 24 oktober 2010