Frankrijk: de Sacré-Coeur, Audincourt

De Sacré-Coeur te Audincourt, Frankrijk 

De kracht van rood, geel en blauw

door Albert Hengelaar

Vanaf de jaren ’30 van de vorige eeuw werd de Franse dominicaan Marie-Alain Couturier door zijn kloosterorde in staat gesteld om zich aan nieuwe kunst in de katholieke kerk te wijden. Deze bevlogen geestelijke ergerde zich aan de oppervlakkige kunst en kerkarchitectuur van de 19e en 20e eeuw. Hij verlangde terug naar het elan uit de tijd van de grote kathedralen. Zijn aanpak was om bekende kunstenaars en architecten te betrekken bij nieuw te bouwen kerken en vervolgens ook de lokale gemeenschap actief in te schakelen bij de kerkbouw.

Een kunstenaar wierp Couturier eens tegen: ‘Weet je niet dat ik Joods ben?’ Couturier antwoordde: ‘Als jij er geen last van hebt, ik in ieder geval niet.’ Hij geloofde dan ook dat begaafde kunstenaars ervoor konden zorgen dat er een christelijk geloofsverhaal zou kunnen worden verteld zoals dat ‘500 jaar niet meer heeft geklonken’.

Misschien is het niet ideaal als andersgelovigen opdrachten ontvangen voor de kunst in de kerk, maar toch laten de resultaten van hun dienstbare arbeid steeds weer zien dat dit een goede optie is, met name in een periode waarin gelovige kunstenaars zelf niet meer in opdracht van de kerk willen werken of niet weten hoe ze dat op een eigentijdse manier moeten doen. Net zoals Salomo de handwerkslieden voor de tempel uit het buitenland haalde (2 Kronieken 2).

Als product van deze vruchtbare Art Sacré-beweging stellen wij u de kerk in Audincourt in Noordoost Frankrijk voor, die in 1949-1951 tot stand kwam. Het is een schijnbaar eenvoudig opgezet complex, maar hierdoor spreekt de afgewogen kunstzinnige uitvoering des te krachtiger. Dit begint al als je voor de kerk op het kerkplein staat, waar het gevelmozaïek van Bazaine met zijn water en vissen je naar de kerk toe trekt. De kunstenaar: ‘Er gaat een vrolijke en krachtige oproep vanuit zoals van een rivier in de zomer. Je moet niet blijven mediteren voor een kerk, maar je moet zin hebben erin te duiken.’

Ook de kerkzaal van deze door architect Novarina ontworpen kerk is simpel gehouden, met als effect dat alles is gericht op de ervaring en overdenking van de boodschap, die in woord en beeld in deze ruimte onder de aandacht wordt gebracht. De vloer met zijn golvenmotief borduurt voort op het thema van het water. De 17 gebrandschilderde ramen van Fernand Léger aan de bovenkant van de drie wanden werken als een soort kroon. Ze brengen verschillende aspecten van de betekenis en het leven van Christus in beeld. Achter het altaar hangt een wandkleed met graan, druiven en vissen, eveneens van de hand van Léger. Erboven bevinden zich drie ramen met de kruisdraging, Jezus aan het kruis genageld en, in het midden, de vijf wonden van Christus, stralend als vijf zonnen.

Het sacramentsaltaar (geen afbeelding) is gesitueerd in de crypte onder de kerk, die men bereikt door achter het wandkleed de trap af te gaan. Deze ruimte wil de gelegenheid bieden om in rustige beslotenheid te bidden, na te denken of de eucharistie te vieren.

De verstilde intieme atmosfeer van de crypte staat in scherp contrast met de euforie van de doopkapel bij de ingang van de kerk. De muren van dit ronde kapelletje zijn geheel bedekt met gebrandschilderde ramen van Bazaine. Het dompelt de bezoeker onder in een feest van licht en beweging. En zo hoort het ook als er een kind van God wordt gedoopt. Hier trekt Bazaine de lijn van het water in het gevelmozaïek door en laat hij zich inspireren door de tekst uit de Wijsheid van Jezus Sirach die ook in de ramen van de kapel is terug te vinden: ‘Aujourd’hui mon fleuve est devenu mer. Au matin je ferai luire la Parole’ (En kijk, mijn rivier werd een zee. Ik maak mijn onderricht zo helder als de dageraad). Het doopvont is door Etienne Martin gebeeldhouwd uit lava; de rand om de bovenkant omvat het doopvont in een beschermende omhelzing.

En zo kreeg de onopvallende industriestad Audincourt een kerk die op grote borden aan de snelweg als bijzonderheid van de streek wordt gepromoot. Dat kun je verwachten indien kunstenaars als Léger en Bazaine tot kerkelijke kunst worden geïnspireerd. Bij ons bezoek werd net vloerverwarming in de kerk geïnstalleerd. Een teken dat het doel van haar bouw nog steeds recht wordt gedaan: een plaats bieden aan lokale gelovigen om God te aanbidden en ontmoeten. Mocht u de kerk willen zien, combineer het met een bezoek aan de magistrale Notre-Dame-du-Haut in het nabijgelegen Ronchamp. U begrijpt het, die had er ook niet gestaan zonder de visie van Marie-Alain Couturier.

*******

Albert Hengelaar is betrokken bij de vertegenwoordiging van de Wereld Evangelische Alliantie bij de V.N. in Genève. Hij is getrouwd met de hoofdredacteur van ArtWay, Marleen Hengelaar-Rookmaaker.

ArtWay beeldmeditatie 24 juli 2016