Dongen, Paul van - BM - Marleen Hengelaar

Paul van Dongen: Verrijzenis

Barstensvol leven​

door Marleen Hengelaar-Rookmaaker

Verrijzenis (2006) is een teer, verfijnd en meditatief werk. Het formaat is 70 x 33 cm, groter dus dan je op het eerste gezicht zou denken. Het werk is deels een ets en deels een aquarel, wat de bijzondere combinatie oplevert van een ets met scherpe en precieze lijnen en de vage zachte kleuren van de waterverf.

De Tilburgse kunstenaar Paul van Dongen (1958) heeft zich er vele jaren op toegelegd om deze technieken zo goed mogelijk in de vingers te krijgen. Extreem gedetailleerde tekeningen en etsen en subtiele aquarellen werden steeds meer zijn specialiteit. Traditie en vakkundigheid staan bij Van Dongen hoog in het vaandel.

Thema’s als vergankelijkheid en vallen door verleiding en hoogmoed keren in zijn werk steeds terug, alsook meer expliciet religieuze onderwerpen als pietà en kruisiging. Waar het gaat om deze laatste onderwerpen, kiest hij vaak één detail uit de traditionele uitbeelding van deze thema’s en vergroot dit vervolgens uit. Hij laat het detail het verhaal vertellen, zoals ook bij de hierbij afgebeelde Verrijzenis het geval is. Hier zijn het de dorens en de doornenkroon die ons iets van de betekenis van lijden en opstanding laten zien. Deze uitvergrotingen van een of meer aparte elementen, vaak neergezet op grote witte vellen papier, maken zijn werk nieuw en eigentijds. In de oudere kunst zou zoiets niet denkbaar zijn geweest.

De prent maakt deel uit van een serie met steeds terugkerende motieven als dorens, distels en andere bloemen en planten, schedels, kruizen en vuurvlammen. Ze dragen titels als Doornenkruis, Verrijzenis, Verschijning en Pinksteren. Over de plantmotieven zegt Van Dongen: ‘De natuur met haar groeien, bloeien, versterven en weer uitlopen staat voor mij symbool voor Christus en zijn verrijzenis. En andersom.’ Dit lijkt op het eerste gezicht ook het thema van het hier afgebeelde werk. We zullen echter ontdekken dat het hier gaat om meer.

We zien allereerst een rechte dorentak met halverwege en bovenaan wat uitlopers. Deze zijn weliswaar verdord, maar lijken toch ook – vooral door de zachte kleuren die eroverheen spelen – een belofte in zich te dragen van nieuw leven. Verder zien we een doornenkroon die door de rechte tak in tweeën wordt gesplitst. Deze doornenkroon verwijst naar Jezus’ lijden en sterven. De venijnige stekels duiden op de hevigheid van zijn pijn. Maar ook hebben de kerk en de kunst in deze takkenkroon van oudsher een verwijzing ontwaard naar de vloek waarover we in Genesis 3:17,18 lezen: ‘Vervloekt is de akker om wat jij hebt gedaan, dorens en distels zullen er groeien.’ Hoe symbolisch dat Jezus een kroon droeg gemaakt van takken van vloek en vergankelijkheid!

De doorschijnende zacht-gekleurde ballen op de achtergrond sluiten hierbij aan. Ze blijken als je goed kijkt schedels te zijn. De schedel is het vanitassymbool bij uitstek: alles is ijdelheid, alles loopt uit op de dood. Ze sluiten ook aan bij de schedel die traditioneel aan de voet van het kruis is afgebeeld als verwijzing naar Golgota, letterlijk ‘schedelplaats’.

Ook de kleuren zijn betekenisvol. Paars is de kleur van zonde en lijden. Wit de kleur van reinheid en de verheerlijkte Jezus. Blauw verwijst naar de hemel. Het geel en groen van de blaadjes duiden op nieuw leven.

Wat betekenen al deze elementen waaruit het beeld is opgebouwd als je ze samenneemt? De ets spreekt van zonde, dood en vergankelijkheid en van nieuw leven dat voor ons is opengelegd door Jezus’ lijden en sterven. Dood en opstanding: wat dood leek blijkt barstensvol leven te zitten. Maar ook, zoals de doornenkroon hier doormidden wordt gebroken, zo werd Jezus’ lichaam voor ons gebroken, werd de gebrokenheid doorbroken en de weg omhoog vrijgemaakt. De rechte tak breekt door de gekromde doornenkroon als Jezus door de steen op zijn graf. Hij legt de weg naar boven open. Naar de hemel. Naar de Vader. 

*******

Paul van Dongen: Verrijzenis, 2006, ets-aquareldruk, 70 x 33 cm.

Paul van Dongen is geboren in 's-Hertogenbosch in 1958. Hij studeerde aan de Academie voor Beeldende Kunsten St. Joost te Breda van 1978 tot 1984. Hij woont en werkt in Tilburg. http://www.paulvandongen.com/

ArtWay Pasen 2017