David en Goliath - Middeleeuwse fresco

St. Jacobskerkje in Kastelaz: David en Goliath

De reus en de zoon

door Carla Bulsing-Barth

In het afgelopen jaar ontdekten we het St. Jacobskerkje in Kastelaz, gelegen op een heuveltje boven Tramin in de Italiaanse provincie Zuid-Tirol, zo’n 20 km ten zuiden van Bolzano. Dit kerkje is ontstaan in de 11de eeuw en lag op de pelgrimsroute van Rome naar Santiago de Compostella. Het is een prachtig kerkje, want binnengekomen zien we één groot prentenboek, met o.a. een afbeelding van David en Goliath die door een groep marmerwerkers uit Rome in de 14de eeuw werd aangebracht.

Op de noordwand, over een lengte van zo’n zes meter, iets beneden ooghoogte, valt de reusachtige afbeelding van Goliath direct op. Hij is geveld, ligt op zijn linkerzij, zijn hoofd rust in de palm van zijn linkerhand, zijn ogen zijn geopend, lijken niet gebroken. Zijn rechterhand ligt losjes over zijn buik en zijn rechterbeen ligt gekruist over het linker.

Maar waar is David? Het kost ons moeite hem te ontdekken. We vinden hem: hij is zo lang als Goliath breed is. Zijn hoofd lijkt te rusten tegen Goliaths schouder, zijn rechterbeen steunt tegen zijn arm. Hij heeft het enorme zwaard in zijn handen om Goliath een kopje kleiner te maken.

Hoe langer ik kijk, des te meer krijg ik te doen krijg met Goliath. Wie was hij? Een reus, een rafa, afstammend van de Refaïten, een Kanaänitisch volk. Maar hoe voelde jij je, Goliath? Je bent zo groot in de wereld van de Filistijnen. Beschouwden ze jou als hun mascotte, hun kermisattractie? Je ging tekeer tegen David, hoe diep voelde je je vernederd? Hoe erg heb je geleden omdat je anders was?

En jij, David, net gezalfd tot koning, hoe eigenzinnig stap je op Goliath af. Noch God noch Samuël had je gezonden, je was wel erg overtuigd van je overwinning. Ja, je weet het zeker, je hebt God aan je zijde, zoals in het verleden maar ook in het heden wel vaker geroepen is: God met ons. Was die laatste klap nodig? Zagen jullie elkaars haat in de ogen? Jij, David, uitgeroepen tot Messiaanse koning (we kennen ook je prachtige psalmen), wat doet het met jou, al dat bloed aan je handen? 

Dit heldenverhaal is vaak een topper voor kinderen, maar hoe gaan wij met al die gevoelens om die worden opgeroepen door oorlog, geweld, haat en boosheid, gebrek aan respect, zowel in het groot als in het klein? Hebben we dan te maken met ‘David’ of met ‘Goliath’? Of met beiden?

Het fresco dat boven de afbeelding van David en Goliath is aangebracht, verbeeldt de kruisdragende Jezus te midden van de omstanders. Rechts daarvan zien we Jezus aan het kruis. We kunnen ons afvragen waarom deze fresco’s op dezelfde wand zijn aangebracht. Hall’s Iconografisch Handboek vermeldt dat het verhaal van David en Goliath werd opgevat als prefiguratie van Christus’ verzoeking in de woestijn en breder als de overwinning van goed over kwaad. Ook wordt Jezus meermalen ‘zoon van David’ genoemd, zoals in Mattheüs 21 waar de menigte bij de intocht van Jezus in Jeruzalem roept: ‘Hosanna, zoon van David.’

Waar trek je de grens tussen goed en kwaad, vooral in oorlogstijd? Die vraag zal uiteindelijk ieder voor zichzelf  moeten beantwoorden. David won de strijd, werd geroemd, toegezongen, maar ook hij had een geweten. Jezus bezweek niet voor de verleiding, voor de macht en de wereld die aan zijn voeten zou liggen.

Levend vanuit de liefde, als Zoon van de Vader, overwon hij het kwaad door weerloos en kwetsbaar te zijn. Zijn kruis wijst ons de weg die wij mogen gaan door iedere dag opnieuw te oefenen en ons geweten te onderzoeken hoe te leven. Hoe vrij mens te mogen zijn.

*******

Anoniem: David en Goliath, St. Jacobskerkje in Kastelaz, Zuid-Tirol, Italië,14e eeuw, fresco, ca. 1 x 6 m.

St. Jakobskerkje in Kastelaz is een kerk gelegen op de Kastelazheuvel in Tramin an der Weinstraße, Zuid-Tirol (Italië), die vooral bekend is vanwege zijn bijzondere romaanse fresco’s, de oudste fresco’s in het Duitse taalgebied. De fresco van David en Goliath maakt onderdeel uit van een serie gotische fresco’s uit de 14de eeuw. In de 15de eeuw voegde de schilder Ambrosius Gander in de zuidelijke aanbouw een aantal waardevolle muurschilderingen toe in de renaissancestijl van de 15de eeuw.

Carla Bulsing-Barth is oud-docente geschiedenis en heeft een brede belangstelling voor kunst en cultuur. In haar vakanties bezoekt zij graag de kerken die ze op haar wandelingen tegenkomt.

ArtWay beeldmeditatie 30 juli 2023