Gérôme. Jean-Léon - BM - Henk Reitsema

Jean-Léon Gérôme: Jeruzalem (Consummatum est)

De schaduw van het kruis

door Henk Reitsema

Het christelijk geloof draait om de kruisiging van Christus. De kruisiging is het brandpunt van de geschiedenis, vergelijkbaar met het punt waar de twee balken van het kruis elkaar snijden. Maar als we alleen maar naar het kruis kijken, als we alleen maar de details van het verhaal lezen en niet meer, is het moeilijk om te zien dat het kruis het centrum van de geschiedenis is. Dit is het probleem met een film als The Passion of the Christ (Mel Gibson). Is het sec onze emotionele reactie op Jezus’ martelgang die deze gebeurtenis verheft tot goed nieuws voor allen?     

Jean-Leon Gérôme kiest ervoor om op zijn schilderij Jeruzalem de schaduw van het kruis af te beelden en de kijker niet direct te laten kijken naar het kruis. We worden uitgenodigd om aan de voet van het kruis te gaan staan, de schaduw die het werpt waar te nemen, het licht achter het kruis gewaar te worden dat via het kruis de wereld met licht overspoelt. Christus’ kruisiging heeft een zichtbare schaduw geworpen, een schaduw die door de geschiedenis  heen reikt zodat we haar tot de dag van vandaag kunnen zien. Het is een schaduw die het licht verandert waarin we de dood van onze geliefden en uiteindelijk ook die van onszelf bezien en ervaren. In deze schaduw nemen we het beeld van Christus waar die leed en stierf voor onze zonden. Maar wat is er zo goed aan zijn sterven dat het ons kan voorzien van een basis voor ons geloof?

Als we voor het kruis staan en ons alleen maar laten meevoeren in een soort fatal attraction van het lijdende lichaam en het bloed, dan wordt deze vraag grotesker dan ooit. Alleen wanneer het licht van Pasen op het kruis valt en we de schaduw van het kruis zien, krijgen we antwoord op deze vraag. Het kruis overwint de zonde en de daaruit voortvloeiende dood.

Het evangelie van Johannes benadrukt dat het God is die deze gebeurtenissen leidt, wat deze dag tot ‘Gods Vrijdag’ maakt, de waarschijnlijke oorsprong van onze naam voor deze dag. Het is Gods Vrijdag en daarom een Goede Vrijdag. Het kruis was niet zomaar een tragische gebeurtenis. Johannes 19:31 vertelt ons dat dit de vrijdag was van de voorbereidingen voor het Pascha van de joden. Dit is geen toeval. De dood en opstanding van Jezus vormen de vervulling van het Pascha (Passover in het Engels, God passes us over met zijn oordeel omdat we beamen dat het bloed van zijn Zoon voor ons vergoten is). De timing is niet toevallig. God heeft de geschiedenis in zijn hand. Heel de geschiedenis was op weg naar dit moment. Er waren vele voorafschaduwingen en nu schrijft God letterlijk het evangelie op de bladzijden van de geschiedenis. Sterker nog: hij schrijft het evangelie op het leven van Christus. Anderen maakten het mee en getuigden ervan. Door het te zien werd het op hun hart geschreven en door hen op het onze.

Johannes (19:35-36) wil ons allereerst laten zien dat Jezus echt stierf (en dat daarom de opstanding ook echt is) en ten tweede dat God alles in zijn hand heeft. Dat is ook waar als wijzelf lijden. Het lijden krijgt niet het laatste woord in ons leven. Ons lijden is geen bewijs dat de dingen God uit de hand zijn gelopen. Het licht van Pasen mag licht werpen op ons lijden en de betekenis zichtbaar maken van onze levens zelfs als we lijden.

Gérôme was gewoon om niet de geweldvolle momenten zelf af te beelden, maar om daarentegen te laten zien waartoe ze leidden (zie De executie van marschalk Ney, Het duel na het gemaskerde bal en De dood van Caesar). Deze benadering blijkt vooral geniaal als we de relevantie van het kruis willen begrijpen en welke plaats wijzelf het beste kunnen innemen in relatie ertoe, misschien zelfs in hoe we het beste met ons eigen lijden kunnen omgaan. Het licht dat ons tegemoet schijnt vanuit Pasen en de opstanding is het licht van de hoop: de dood is niet het einde maar een nieuw begin. Als we door de lens van Pasen naar Goede Vrijdag kijken, dan zien we dat het de dag is waarop God, de schepper van het heelal, duidelijk maakt dat het zijn intentie is om zijn schepping, wereld en mensen te redden van een zekere ondergang en dood.

*******

Jean-Léon Gérôme: Jeruzalem (Consummatum est/Het is volbracht), 1867, olieverf op doek, 82 cm × 144.5 cm, Musée d'Orsay, Parijs.

Jean-Léon Gérôme (1824–1904) was een Franse schilder en beeldhouwer, die werkte in een stijl die nu academisme wordt genoemd. Rond 1880 was hij een van ’s werelds meest bekende levende kunstenaars. Zijn oeuvre omvat historische schilderijen, Griekse mythologie, oriëntalisme, portretten en andere onderwerpen. Voor zijn schilderij Jeruzalem maakte hij gebruik van een soort fotorealisme. Alle tekenen van persoonlijke penseelstreken zijn glad gestreken en hij heeft buitengewoon veel moeite gedaan om alles historisch en topografisch correct weer te geven. Hij had het landschap rond Jeruzalem zelf gezien en meegemaakt op een reis door het Midden-Oosten. Gedreven door zijn verlangen naar historische juistheid maakte hij een archeologisch betrouwbare reconstructie van de details op zijn schilderij. Het deed hem ook breken met de eeuwenoude christelijke beeldtradities. Vanaf 1895, in het laatste decennium van zijn leven, maakte Gérôme ten minste vier schilderijen die de Waarheid weergaven als een naakte vrouw, op de bodem van of oprijzend uit een put. Waarachtigheid in de kunst lag hem na aan het hart. Zijn verbeeldingen van de Waarheid en de put maakten deel uit van zijn stellingname tegen het impressionisme.

Henk Reitsema is medewerker van Stichting L'Abri in Eck en Wiel. Hij is in Zuid-Afrika opgegroeid waar zijn ouders actief waren in de zending. Daar heeft hij aan de Universiteit van Potchefstroom filosofie gestudeerd. Theologie studeerde aan Covenant Theological Seminary in St. Louis, VS. Samen met zijn vrouw Riana is hij rond 25 jaar in Nederland werkzaam bij L'Abri. Deze leef- en studiegemeenschap werd in de vijftiger jaren door Francis en Edith Schaeffer in Zwitserland gestart en in 1971 door Hans en Anky Rookmaaker in Nederland. L'Abri houdt zich bezig met de levensvragen van onze tijd en tracht daarop bijbelse antwoorden te geven.Hierin speelt de dialoog met wat er in onze cultuur leeft een belangrijke rol. 

ArtWay beeldmeditatie Pasen 2023