Veertigdagentijd - Hongerdoek Haïti

Jacques-Richard Chery: De levensboom

Onder de regenboog

door Teun Kruijswijk Jansen

Begin 1977 bezocht ik mijn zus die in het Hopital Albert Schweitzer in Haïti werkte. Haïti is een bruin, ontbost eiland, zag ik al vanuit het vliegtuig. De bomen dienden allemaal voor de energievoorziening. De armoede kwam je buiten het presidentiële paleis en enkele goed bewaakte huizen vanzelf tegemoet. Het was en is het armste land van Latijns-Amerika, op dit moment geteisterd door rampen, wetteloosheid en willekeur.

We ontmoetten op een wandeling drie kleine broertjes: twee met ontbloot bovenlijf, de derde met een overhemdje dat afwisselend door hen gedragen moest worden. In een Camion (het openbaar vervoer) wachtten we op vertrek (pas als de vrachtwagen vol is vertrekt deze). Mijn zus spreekt de taal en hoorde een opgewonden en vrolijk gesprek op de voorste bank over de vraag of Adam en Eva blank of zwart waren. Schaterend hielden ze het op: zwart!

Al zeker veertig jaar worden voor de vastentijd zogenaamde 'hongerdoeken' gemaakt en verspreid om te worden opgehangen in kerk, school of parochiecentrum. Vanwege de vastentijd en het daarmee gepaard gaande hongergevoel kwam de benaming hongerdoek in zwang. De hongerdoek gaat terug op een middeleeuws gebruik. Hij werd opgehangen om in de vastentijd het altaar waar de viering van de eucharistie plaatsvond aan het oog te onttrekken. Dat had te maken met de opvatting van de middeleeuwse christen dat hij als zondig mens onwaardig was om het altaar te naderen. Deze hongerdoeken werden vaak beschilderd met voorstellingen van het leven, lijden en sterven van Jezus. Zo zijn de doeken eeuwenlang een praktische vorm geweest van verkondiging en catechese.

Je ziet hier de afbeelding van een hongerdoek doek uit Haïti (1982). Hij heet 'De levensboom'. Aan de onderkant (rechts) zie je een tafereel uit de wereld van vandaag, waar mensen vluchten uit barre omstandigheden om aan land te komen en aan het verwoestende water proberen te ontsnappen.

Midden onder zie je de strijd van wie zoeken naar gerechtigheid. Militairen en tanks, machten die onderdrukken in plaats van bevrijden, grijpen de macht… Een bekend beeld ook vandaag.

Links onderin zie je het bootje van de wereld, blank en zwart samen, dat vergaat als de aarde uitgeput wordt en natuur niet gerespecteerd.

In de middelste laag is het Jezus die de weg wijst: links staat hij voor de aarde zoals die bedoeld is. Rechts zie je de tempelreiniging van wie heulen met geld en macht.

In de bovenlaag zien we de weg van God en de Bijbel: links boven de weg van geloven langs de tien richtingwijzers voor een goede aarde. Midden boven zien we van de vruchten genieten (Eva nog met de vrucht in de hand!) en de aarde bewerken en bewaren. Daarnaast de tafel van samen van zwart en blank, van delen en genoeg voor iedereen in de wereldfamilie: droom en visioen van het rijk dat komt.

In het centrum van de afbeelding valt je blik meteen op de gekruisigde Jezus: hij staat centraal. Hij kijkt naar beneden naar wat hem aan het kruis heeft gebracht.

Zijn boodschap van liefde wordt niet verdragen door de machten die zich aangetast weten. De slang is listig om de boom gekruld tussen de smakelijke vruchten van velerlei soort. Maar door de (zwarte!) Jezus heen naar boven toe, door zijn weg van zelfovergave, is er toekomst. Daar blijft het visioen van gerechtigheid en vrede bewaard. Spreuken 13:12 zegt: ‘Vervuld verlangen is een levensboom.’

*******

Jacques-Richard Chery: De levensboom, 1982, acryl op doek. Misereor vastendoek © MVG Medienproduktion.

Jacques-Richard Chery werd in 1928 geboren in Cap-Haitien op de noordkust van Haïti. In 1951 raakte hij betrokken bij Le Centre d’Art in Port-au-Prince, een gesubsidieerd kunsteducatiecentrum met galerie dat van groot belang was voor de ontwikkeling en promotie van de moderne Haïtiaanse kunst. Chery staat bekend om zijn speelse schilderijen van kinderen, openbaar-vervoerbusjes (tap-taps), bruiloften, feesten en fruitverkopers met enorme vruchten op hun hoofd – alle uitgevoerd in de kleurrijke, naïeve stijl die kenmerkend is voor de kunst van Haïti.

Teun Kruijswijk Jansen is (emeritus-)predikant en geestelijk begeleider aangesloten bij de vereniging 'Gaandeweg' en lid van de Iona Community (in Schotland en Nederland). zijn weblog is: www.aandachtgoetgoed.com  

ArtWay beeldmeditatie 19 maart 2023