Advent - Michael F. Gilfedder: Blue Madonna

Michael Felix Gilfedder: Blauwe Madonna

Zwanger van God

door Victoria Emily Jones

Advent is een seizoen van verwachting, van groei onder de oppervlakte. In de duisternis van Maria´s baarmoeder ontkiemt het Christuskind. Haar lichaam maakt zich klaar om het kind op de wereld te zetten. Alleen zij en een paar anderen weten in deze prepartum maanden van het verbazingwekkende dat God aan het doen is door haar, in haar – hoe Gods vlees dag aan dag aangroeit vanuit haar vlees, hoe die verschrompelde kleine peul van een baby zich spoedig zal ontpoppen als de redder van de wereld.

De Schotse kunstenaar Michael Felix Gilfedder verbeeldt dit in Maria groeiende leven in zijn schilderij Blauwe Madonna (Maria, moeder van God). Maria ondersteunt haar zwangere buik met haar hand, terwijl ze het kind binnenin haar aanschouwt, een schommelende warm genestelde foetus ingebed in een gouden ronding. De eivorm die Jezus omgeeft is verdubbeld en uitvergroot om ook Maria te omvatten, want terwijl hij in haar wordt gevormd, wordt ook zij in hem gevormd.

Het is zeldzaam om Jezus met anatomische precisie in utero weergegeven te zien – en met navelstreng! Is het niet vreemd maar ook wonderbaarlijk om over Jezus na te denken als een bevrucht ei in een lichaam van een vrouw, terwijl hij zich in de loop van negen maanden stapsgewijs steeds verder ontwikkelt? Afhankelijk van de zuurstof en voeding hem aangereikt door zijn moeders bloed? Tijdens een Adventsbijeenkomst zei Rev. Dr. Lauren Winner verleden jaar dat het bijhouden via een app van de vier laatste weken van de zwangerschap een vast ritueel voor haar was geworden. Zo kan ze dagelijks de ontwikkeling van Jezus bijhouden van week 36 tot zijn geboorte op 25 december. Net als voor iedere moeder in verwachting groeit zo de opwinding over het verborgen leven dat zich snel zal gaan openbaren.

Maria’s gezicht komt tevoorschijn als een reliëf vanuit het platte oppervlak van het houten paneel. De textuur van het schilderij is rotsachtig, een kunstzinnige keuze die, zegt Gilfedder, is geïnspireerd op het stenige landschap van Zuid Uist, een eiland van de Schotse Buiten Hebriden waar hij woont en werkt. Traditioneel wordt Maria afgebeeld in een blauw gewaad, een kleur geassocieerd met de hemel. Op dit semi-abstracte schilderij is Maria met deze kleur overgoten. De dikke zwarte contouren en de helderheid van de kleur doen denken aan gebrandschilderd glas. Op Maria’s linkerschouder zit een duif, die de heilige Geest weergeeft door wiens kracht Jezus is verwekt.

Gilfedders schilderij draagt bij aan de iconografie van de Madonna del Parto – de zwangere Maria – een beeldtype dat op zijn minst teruggaat tot de negende-eeuwse fresco in de crypt van de Santa Prassede in Rome. Maria met bollende buik was vooral gebruikelijk in de laatmiddeleeuwse Portugese sculptuur, maar het beroemdste voorbeeld is Piero della Francesca’s fresco uit ca. 1460 in een kerk in Monterchi, Italië, die Maria de sluiting van haar jurk groter laat maken om plaats te maken voor de groeiende baby.

Naast deze westerse stroming van meer naturalistische weergaves is er een icoontype in het orthodoxe oosten met als naam De maagd van het teken (refererend aan Jesaja 7:14), die de Moeder van God in een oranshouding (bidhouding met twee opgeheven handen) weergeeft met het volledig gevormde Christuskind in een rond aureool als een symbolische baarmoeder op borsthoogte.

Wachten staat centraal met Advent – niet alleen op de geboorte van het mensenkind in de kribbe, maar ook op de wederkomst van Christus in heerlijkheid. Met een zwangerschapsmetafoor zegt Paulus dat de mensheid en de schepping samen ‘reikhalzend uitzien’ (Romeinen 8:19) naar de dag waarop het hele wereld zal worden herboren, als Jezus’ koninkrijk volledig en voorgoed zal worden ingeluid. Deze wereld is zwanger van een nieuwe wereld en vooral met Advent zuchten wij in afwachting van haar komst. Maar we verblijden ons ook in de vele kleine tekenen in de buik van de oude aarde dat ze springlevend is, haar komst aanstaande.  

Terwijl we wachten op deze kosmische bevalling zijn we als individuen geroepen om Christus in ons te dragen – niet fysiek als Maria, maar geestelijk. De zeventiende-eeuwse Duitse mysticus Angelus Silesius schrijft: Wees zwanger van God / Zijn Geest moet waarlijk / mijn ziel overschaduwen / om God in mij tot leven te wekken.’

Is Christus levend in ons? Vult zijn Woord ons? Vergroot het Christusleven de contouren van onze levens en harten? Gilfedders Blauwe Madonna kan ons helpen om het wonder van Gods menswording in de baarmoeder van een jeugdige maagd te overpeinzen, fase één van Project Verlos, maar ook om onze eigen rol te overdenken in het dragen van die belofte, die goddelijke aanwezigheid in ons.

*******

Tijdens Advent plaatst Victoria dagelijks een korte kunst- of muziekbespreking op ArtandTheology.org. Geef u hier op en ontvang iedere dag een mail

Michael Felix Gilfedder: Blauwe Madonna (Maria, Moeder van God), 1987, olie en tempera op hout met gesso reliëf, 64 × 33 cm. Privécollectie, Londen.

Litho´s van hoge kwaliteit en in beperkte oplage van dit werk zijn hier verkrijgbaar.

Michael Felix Gilfedder (1948) is een Schotse kunstenaar die in 1970 afstudeerde aan de Glasgow School of Art in de vakken icoon-schilderen, portretkunst, glas-in-lood en kalligrafie. Van 1977 tot 2016 was hij kunstleraar aan basis- en middelbare scholen op de zuidelijke eilanden van de Buiten Hebriden in Schotland. Na zijn pensionering is hij voltijds met zijn kunst bezig, waarbij hij zich richt op sacrale kunst. Hij heeft deelgenomen aan exposities in Londen, o.a. samen met de Society of Catholic Artists, en werkt voornamelijk in opdracht. Hij woont met zijn vrouw Margaret op het eiland Zuid Uist en ze hebben vier volwassen kinderen.

Victoria Emily Jones woont in de Verenigde Staten in de buurt van Baltimore, waar zij werkt als freelance redacteur. Zij blogt op ArtandTheology.org  over manieren waarop kunst een nieuwe omgang met de Bijbel kan stimuleren. Zij is bestuurslid van de Eliot Society, kunstcurator voor het Daily Prayer Project en heeft meegewerkt aan de Visual Commentary on Scripture en aan de Encyclopedia of the Bible and Its Reception. Zij is redacteur van ArtWay. Volg haar op Instagram @art_and_theology.

ArtWay beeldmeditatie 27 november 2022