Ahalouch, Wafae - BM - Marleen Hengelaar

Wafae Ahalouch, Trinity: Kuyper Revisited

De drie-eenheid van hoofd, hart en hand

door Marleen Hengelaar-Rookmaaker

In het academisch jaar 2020-21 vierde de Vrije Universiteit haar 140-jarig bestaan. Abraham Kuyper was de stichter van deze in oorsprong protestantse universiteit en ook was het in 2020 100 jaar geleden dat Abraham Kuyper overleed. Aan de Marokkaanse kunstenaar Wafae Ahalouch (1978) viel de eer ten deel om een kunstwerk te maken ter ere van het Kuyperjaar. Dit resulteerde in het wandtapijt Trinity: Kuyper Revisited dat een plek vond bij de ingang van het auditorium van de VU.

Weten we nog wie Abraham Kuyper is? Om uw geheugen op te frissen volgt hier een korte schets van de werkzaamheden die hem tot een belangrijk christelijk leider maakte. Abraham Kuyper (1837-1920) was theoloog, predikant, staatsman en journalist. Kuyper was oprichter van de eerste politieke partij in Nederland, de Anti Revolutionaire Partij (ARP) en de stichter van de Vrije Universiteit. Hij stond aan de wieg van de van de Gereformeerde Kerken in Nederland en was de grondlegger van een aan een nieuwe tijd aangepast calvinisme dat de naam neocalvinisme meekreeg. Van 1901 tot 1905 was hij minister-president. De website van de VU vermeldt: ‘De manier waarop de schijnbaar onvermoeibare Kuyper in de politiek, in het onderwijs, in de kerk, in de wetenschap en in de pers nieuwe vorm gaf aan de samenleving, is nog altijd een bron van inspiratie. Niet alleen voor de VU, maar ook daarbuiten.’

Al vroeg was Kuyper op zoek naar een geïntegreerde wereldbeschouwing van calvinistische signatuur. Hierin voegden al zijn kennis, overtuigingen en activiteiten zich samen tot een samenhangend geheel. De basis voor deze samenhang vormt het idee dat Christus de soevereine Heer is van heel de werkelijkheid. Ook meende Kuyper dat ieder levensterrein of levenskring haar eigen onafhankelijke, door God gegeven gezag heeft, zoals de staat, het gezin, de economie, de kerk, het onderwijs en ook de kunst. Iedere sfeer is onherleidbaar tot de andere, gehoorzaamt aan haar eigen wetten en komt pas tot wasdom als zij zich onafhankelijk en in volle vrijheid kan ontplooien. Het unieke van Kuypers christelijke denkkader is dat de kunst er een onlosmakelijk deel van uitmaakt en het de esthetische sfeer bestempelt tot een onmisbaar element van het menselijk leven.

Ahalouchs wandtapijt brengt dit samenhangidee van Kuyper mooi in beeld. In de titel Trinity: Kuyper Revisited spreekt de kunstenares over een drie-eenheid. Hiermee doelt ze op de verbondenheid van hoofd, hart en hand. Ze zegt: “Ik kende Abraham Kuyper als staatsman, maar niet als filosoof of theoloog. Daarom dook ik het archief van de Vrije Universiteit in. Daar stuitte ik al snel op één van zijn uitspraken: ‘God schiep een magisch verbond tussen het hoofd, het hart en de hand.’ Ik was geraakt doordat hij het hart noemt. Het mystieke van het hart overstijgt voor mijn gevoel de religieuze man die hij was.” Ahalouch vond dit drieledige verbond zowel van toepassing op haar eigen leven en kunstenaarschap als op het gehele menselijke bestaan. Alle drie zijn nodig om een compleet mens te zijn. Ook past dit streven bij de VU, waar je je niet alleen als wetenschapper maar ook als mens ontwikkelt.

In het centrum van het wandtapijt bevindt zich een geel omrand vierkant met daarin de contouren van de hoofden van een man en een vrouw, een anatomisch hart en twee handen die een pen vasthouden en daarmee lijnen trekken die ver doorlopen. Het is opmerkelijk dat twee schrijvende handen hier staan voor ‘de hand’, daar Kuypers schrijfwerk een belangrijk deel van zijn werkzaamheden uitmaakte. Het vierkant is geplaatst binnen een vijfhoek, waaraan aan de boven- en onderkant een driepuntige uitloper is vastgemaakt.

Ieder van deze elementen is ten dele of geheel opgevuld met zwarte, witte en oranje banen. Ook zien we twee oranje wolkjesachtige structuren. De wolkjes, de circustentachtige banen, de scherpe zwarte lijnen, de geometrische patronen en de sterke kleuren komen vaker terug in het werk van Ahalouch. Ze heeft ze ontleend aan het stripverhaal. Het werk krijgt er iets lichtvoetigs en relativerends door, iets non-elitairs, wat Kuyper zeker aangesproken zou hebben. Over de kleuren zegt ze: ‘In de kleurenleer staat oranje voor spiritualiteit en geel voor energie en godslicht. In het werk is het geel letterlijk een omlijsting van de menselijke relatie die verbonden is met het hart, de kennis (het hoofd) en de wetenschap (het geschrevene).’

De naar buitengerichte punten en banen creëren een dynamisch uitstralingseffect, versterkt door de ontploffende wolkjes. Ze lijken me te duiden op Kuypers grote invloed. Hij was geen naar binnen gerichte wetenschapper, maar een man met enorme daadkracht die iets wilde betekenen voor zijn land en medegelovigen. Deze invloed betrof niet slechts één gebied, maar ging meerdere kanten op, zoals de drie pijlen aanduiden. Vanhier is het geen grote stap om in de witte, zwarte en oranje balken de levenssferen te zien die zo kenmerkend zijn voor Kuypers gedachtegoed, waarin hij alle terreinen van de maatschappij en het leven onderscheidde, waardeerde en een eigen plek gaf. Zo brengt dit wandtapijt een ode aan Kuypers door zijn geloof gedreven betrokkenheid – met hoofd, hart en handen – op heel de werkelijkheid.

*******

Wafae Ahalouch, Trinity: Kuyper Revisited, 2020, 3m x 4m, wandtapijt, VU Amsterdam. Bron foto 1: VU Magazine; bron foto 2: Tapestries – Wafae Ahalouch el Keriasti (wafae-ahalouch.com).

Wafae Ahalouch el Keriasti is geboren in Tanger, Marokko, en woont en werk in Amsterdam. In 2001 studeerde ze af aan de eerste-graads lerarenopleiding aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Ze vervolgde haar studie bij de Ateliers in Amsterdam. Van 2006 tot 2007 was ze resident aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten, Amsterdam. Haar tekeningen, schilderijen, installaties en sculpturen, laten een zeer persoonlijke visie op onze vervreemde wereld zien. Geschiedenis, religie, politiek, film, sprookjes, familiestructuren en de media zijn haar belangrijkste inspiratiebronnen/thema’s. Wafae Ahalouch werkt vaak in series waarin zij verschillende verhalen verbindt en waaruit nieuwe beelden en verhalen voortvloeien. De werken zijn veelal opgezet in vloeiende, zwarte lijnen en doen denken aan de zwart-wit prenten uit kleurboeken. Haar vriendelijke, sprookjesachtige handschrift laat ze echter samengaan met beelden die afkomstig zijn uit een harde realiteit. Ze heeft in haar verleden meerdere solotentoonstellingen gehad en meegedaan aan diverse groepstentoonstellingen. Haar werk is opgenomen in verschillende publieke verzamelingen zoals het Muhka in Antwerpen en het FMAC in Parijs. Ze is jaren actief geweest als adviseur in diverse commissies bij het Fonds BKVB en het Mondriaanfonds. Sinds een paar jaar is ze ook docent aan Fine Art and Design in Education in Utrecht (HKU) en de Breitner Academie in Amsterdam (AHK) (bron: https://framerframed.nl/mensen/wafae-ahalouch-el-keriasti/). www.wafae-ahalouch.com

Abraham Kuyper was ook een fervent alpinist. Lees hier zijn gedicht over het Noorse berglandschap.

Voor een langer artikel over Kuyper en kunst, klik hier

Marleen Hengelaar-Rookmaaker is hoofdredacteur van ArtWay.

ArtWay beeldmeditatie 13 november 2022