Mansour, Sliman - BM - Meryl Doney

Sliman Mansour: Olijven plukken

De smaak van Palestina

door Meryl Doney

Het is 2016 en ik sta in een olijfboom te balanceren met een lange stok om tegen de takken te slaan, zodat die hun rijke opbrengst aan olijven laten vallen op een groot rond grondzeil. Voor het middageten zit ik met een Palestijnse familie op de grond bij een haastig opgestookt vuurtje. De heerlijke maaltijd is door grootmoeder van huis meegebracht. Ik help bij de olijfoogst in een familieboomgaard in het kader van A Taste of Palestine, een project van de mensenrechtenorganisatie Amos Trust. Deze organisatie  werft steun bij mensen uit het Verenigd Koninkrijk door hen bij de moeiten van het Palestijnse volk te betrekken. Uitgangspunt is dat eten koken en samen eten de beste manier zijn om mensen te leren kennen, een beter begrip te krijgen van hun cultuur en te horen over hun zorgen en problemen. Als ik dit schilderij zie, gaan mijn gedachten terug naar deze levens-veranderende ervaring en naar de maaltijden met deze familie en hun verhalen.

Picking Olives is een schilderij van Sliman Mansour (1947), een belangrijke figuur onder de hedendaagse Palestijnse kunstenaars. Zijn jeugd bracht hij door op het platteland rond Birzeit, een Palestijns-christelijk stad ten noorden van Ramallah. De vader van zijn vader was de Arabische geleerde Jeries Mansour, die hem de waardering voor de traditionele volkscultuur en ‑verhalen bijbracht. Zijn grootvader van moederskant was de christelijke orthodoxe priester Boulos Khoury. Mansour ging in Bethlehem naar de lutherse school, waar zijn artistieke aanleg werd erkend en gestimuleerd. Hij wilde gaan studeren aan het Chicago Art Institute, maar deze hoop vervloog in 1967 als gevolg van de Zesdaagse Oorlog. In plaats hiervan ging hij naar de door Israël gestichte Bezalel Academy of Arts and Design in Jeruzalem.

Deze ervaringen zetten een duidelijk stempel op het werk van Mansour. Ze versterkten een groeiend besef van verlies in Palestina, vooral na de bezetting van de westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem. Zijn jeugdervaringen leverden hem ook de beelden en symbolen die hij later zou gaan gebruiken om de Palestijnse identiteit in stand te houden en door te geven. Symbolen die hij aan het Palestijnse leven ontleende, gebruikt hij als een vorm van verzet. Sinaasappelbomen staan bij hem voor het land dat verloren ging bij de uittocht van minstens 750.000 Arabieren uit Palestina in 1948, die bekendstaat als Al Nakba, ‘de Catastrofe’. De vrouwen in traditioneel geborduurde jurken staan voor Palestina zelf. Beelden van Jeruzalem en de glanzende Rotskoepel staan voor het Palestijnse thuisland en de droom van terugkeer. En olijfbomen zoals deze staan voor het bezette gebied.

Zijn werk heeft wel iets weg van het Sovjetrealisme, maar is tegelijkertijd vriendelijker en menselijker – een waardige vorm van verzet. In Palestina heeft men het woord sumud hiervoor, ‘standvastigheid ondanks voortdurende bestoking.’ Geen houding van passief doorstaan, maar van onbuigzaam verzet. Zij die sumud zijn, worden aangeduid als samidin. Het ultieme symbool voor sumud en voor het Palestijnse gevoel van geworteld zijn in het land is de olijfboom.

Een ander symbool voor sumud dat in Palestijnse kunst vaak naar voren komt is de moederfiguur, met name de zwangere boerin. Mansour verbindt dit soort beelden vooral met die van de westerse gewijde kunst in zijn werk over christelijke onderwerpen, zoals De vlucht naar Egypte.

Na 1989 ging Mansour radicaal een nieuwe kant op. De Intifada, of Opstand, hield onder meer in dat Palestijnen Israël op ieder terrein – politiek, economie en cultuur –gingen boycotten. Zo kochten kunstenaars er niet langer hun materialen om te schilderen en te tekenen. Teruggaand naar de tijd dat hij zijn grootmoeder hielp bijenkorven te maken met een mengsel van leem en stro begon hij nu met leem en henna in bas-reliëf te werken. Dit portret van Hagar, een figuur die zowel in de Bijbel als in de Koran voorkomt en die van huis werd verdreven en aan haar lot overgelaten, staat op indringende wijze voor het Palestijnse volk.

Mansour is nog steeds actief, wonend in zijn thuisland. Hier is De heilige familie in een olijfboomgaard, geschilderd in 2020. Voor hem blijft het symbool van de olijfboom van kracht als beeld voor de hoop op herstel, vrede en gerechtigheid. 

*******

Olijven plukken, olieverf op doek, 1988

De vlucht naar Egypte, olieverf op doek, 1984

Hagar, leem op hout, 1996

Heilige Familie in een olijfboomgaard, 2020

Sliman Mansour (سليمان منصور), werd in 1947 geboren in Birzeit, Palestina en  studeerde aan de Bezalel Academy of Arts and Design in Jeruzalem. Een bekend schilderij van Mansour is Kameel van Ontberingen, waarop een oude kruier Jeruzalem op zijn rug draagt. Mansour heeft zijn veelomvattende werk opgebouwd rondom de Palestijnse strijd. In zijn vroege werk brengt hij boeren en vrouwen in traditionele kledij in beeld. Mansour en andere kunstenaars in de kunstbeweging ‘Nieuwe Kunst’ die in 1987 begon, gingen tijdens de eerste Intifada tegen de Israëlische bezetting (1987-1993) over tot boycot van Israëlische materialen. In zijn werk ging hij plaatselijk materiaal gebruiken, zoals leem en henna. Hij is mede-auteur van Both Sides of Peace: Israeli and Palestinian Political Poster Art, in 1998 door het Contemporary Art Museum uitgebracht bij de University of Washington Press. http://slimanmansour.com

Meryl Doney is zelfstandig conservator met als specialisatie exposities in kathedralen en kerken, bij festivals en op andere moeilijke locaties. Zij heeft meer dan zeventig exposities en performances verzorgd, waaronder Moon Mirror van Rebecca Horne in de St Paul’s Cathedral in Londen en Presence: Images of Christ for the Third Millennium, een reeks van dertien verschillende exposities waar vijftig hedendaagse kunstenaars bij betrokken waren. Tussen 2006 en 2011 was zij directeur van Wallspace, een spiritual home for visual art in All-Hallows-on-the-Wall, een kerk in de Londense City. In 2015 was zij gastconservator bij CLEY 15, de expositie met open inzendingen in Cley-next-the-Sea. Zij was tot 2018 beheerder van de Methodist Collection of Modern Art en tot 2020 voorzitter van de kunstadviesgroep voor de Londense St Paul’s Cathedral. Momenteel is zij redacteur van de rubriek ‘Art in Focus’ in Reform, het tijdschrift van de United Reformed Church in het VK.

ArtWay beeldmeditatie 2 oktober 2022