Homer, Winslow - BM - William Cross

Winslow Homer: Zondagmorgen in Virginia

Verleden, heden en toekomst

door William R. Cross

De Amerikaanse schilder Winslow Homer (1836-1910) heeft de honderdste verjaardag van zijn land op verschillende manie­ren gevierd, onder meer door dit schilderij te maken.

Een jaar of tien na de emancipatieproclamatie waarmee Amerikaanse slaven de vrijheid verkregen opent zich een nieuw leven in de hut die een schamel onderdak vormt. Er flakkert licht op de verweerde bakstenen rond de haard. Een vuur dat we niet zien werpt schaduwen op de muur achter de kinderen. De oudste van de vier, een goed gekleed tienermeisje, leest voor uit haar bijbel terwijl twee jongens en een meisje aandachtig luisteren. Op deze zondagmorgen in Virginia leren deze kinderen lezen en ze leren ook een vrijer te leven te leiden dan hun grootouders in ditzelfde vertrek ooit hebben gekend. Maar in hoeverre staat de wereld voor hen open? De deur die Homer laat zien zit dicht en we zien geen vensters, ook helemaal geen daglicht. Het levende Schriftwoord biedt wegen naar buiten, de wereld in. Maar welke struikblokken zullen ze op die route tegenkomen?

Homer schilderde in hetzelfde formaat nog een tafereel in precies hetzelfde vertrek voor dezelfde haard midden in dezelfde hut. Maar de figuren contrasteren met die in het andere schilderij. Drie jonge zwarte vrouwen, één met een kind op de arm, staan tegen over een bezoekster die niet welkom is – de oudere blanke vrouw van wie ze vroeger slaaf waren. Het haardvuur is nu uit en de Bijbel ontbreekt. Op het eerste gezicht ziet hun vroegere meesteres er keurig en goedbedoelend uit in haar sobere zwarte jurk met het witte kant. Het zou een weduwe kunnen zijn, die nog in de rouw is en haar trouwring draagt. Maar het lijkt erop dat de drie vrouwen en zelfs de kleuter hun twijfels hebben over haar intenties. De binnenkant van de waaier die aan haar linkerhand hangt heeft dezelfde rode tint als de stok en de omslagdoek van de vrouw op het andere schilderij. Sommige mensen zien hier de kleur van bloed in: heel de maatschappelijke ordening waarop de blanke vrouw haar leven ooit bouwde was van bloed doordrenkt.

De twee doeken vormen samen een tweeluik: links de Zondagmorgen in Virginia, rechts De voormalige meesteres op bezoek. Zesmaal stuurde Homer deze twee schilderijen naar een tentoonstelling met het verzoek om ze, zoals hij schreef, als ‘metgezellen’ naast elkaar te plaatsen. Hij maakte ze op een moment van persoonlijke en nationale bezinning. In 1876 werd het honderdjarig bestaan van de Verenigde Staten gevierd en het was tegelijk een roerig verkiezingsjaar. Het grote vooruitzicht van Reconstruction of Wederopbouw – een program van structurele verandering dat moest leiden tot echte en blijvende gelijkheid voor alle Amerikanen van ieder ras – was op een teleurstelling uitgelopen. Homer en vele anderen waren diep teleurgesteld over de mislukking.

De spilfiguur op de twee schilderijen is de oudere vrouw rechts op Zondagmorgen in Virginia, op dezelfde plek als de voormalige meesteres op het tweede werk. Zij kijkt niet naar de kinderen of naar haar bijbel, maar kijkt over de rand van het schilderij naar het andere schilderij. Zij heeft ‘een leven lang verduurd en gewacht,’ zei destijds een kunstcriticus. Haar biddende handen rusten boven op haar rode stok. Zelf kan zij het evangelie niet lezen maar zij luistert, weemoedig en ook dankbaar dat haar kleinkinderen het wel zullen kunnen. Zij hoort de Schrift als woorden van God en stelt haar hoop op zijn belofte van vrijheid, zowel in deze wereld als in de toekomende.

*******

Winslow Homer: Sunday Morning in Virginia, 1877, olieverf op doek, 46,5×61 cm. Cincinnati Art Museum, Cincinnati, Ohio, USA.

Winslow Homer: Visit from the Old Mistress, 1876, olieverf op doek, 46×61,5 cm. Smithsonian American Art Museum, Washington D.C., USA.

Winslow Homer (1836-1910) wordt vaak de favoriete schilder van Amerika genoemd. Hij werd geboren in Boston, Massachusetts, en groeide op in het naburige Cambridge. Op 23-jarige leeftijd trok hij naar New York. Zestien jaar lang verdiende hij de kost met houtsnede illustraties voor bladen als Harper’s Weekly. In 1874 begon hij aquarelwerk te exposeren en daarmee oogstte hij de lof van critici en het publiek. Daarna kon hij leven van de verkoop van zijn vele werken in olieverf en aquarel. Vooral zijn zeetaferelen werden bekend. Hij overleed in zijn atelier in Prouts Neck, twintig kilometer ten zuiden van Portland, Maine, waar hij de laatste 27 jaar van zijn leven doorbracht. De meest ambitieuze tentoonstelling van zijn werk sinds tientallen jaren (Winslow Homer: Crosscurrents) is vanaf 10 september 2022 in Londen te zien in de National Gallery.

William R. Cross schreef de biografie Winslow Homer: American Passage, die in april 2022 is verschenen bij Farrar, Straus & Giroux. Bovenstaande tekst is aan dit boek ontleend. Cross schrijft wekelijks een column over kunst en evangelie voor zijn kerkgenoten in Christ Church, Hamilton, Massachusetts.

ArtWay beeldmeditatie 7 augustus 2022