Lucas 5 - Rubens: De wonderbare visvangst

Peter Paul Rubens: De wonderbare visvangst

Vissers van mensen

door Ana Debenedetti

Jezus zei tegen Simon: ‘Vaar naar diep water en gooi jullie netten uit om vis te vangen.’ Simon antwoordde: ‘Meester, de hele nacht hebben we ons ingespannen en niets gevangen. Maar als u het zegt, zal ik de netten uitwerpen.’ En toen ze dat gedaan hadden, zwom er zo’n enorme school vissen in de netten dat die dreigden te scheuren. Ze gebaarden naar de mannen in de andere boot dat die hen moesten komen helpen; nadat deze bij hen waren gekomen, vulden ze de beide boten met zo veel vis dat ze bijna zonken. Toen Simon Petrus dat zag, viel hij op zijn knieën voor Jezus neer en zei: ‘Ga weg van mij, Heer, want ik ben een zondig mens.’ Hij was verbijsterd, net als allen die bij hem waren, over de enorme hoeveelheid vis die ze gevangen hadden; zo verging het ook Jacobus en Johannes, de zonen van Zebedeüs, die met Simon samenwerkten. Jezus zei tegen Simon: ‘Wees niet bang, voortaan zul je mensen vangen.’ En nadat ze de boten aan land hadden gebracht, lieten ze alles achter en volgden hem. Lucas 5:4-11 (NBV)

Het visverkopersgilde van Mechelen bestelde dit altaar-drieluik bij Peter Paul Rubens voor de kapel van dit gilde in de Onze-Lieve-Vrouw-over-de-Dijlekerk. Het is een van de weinige werken van Rubens dat zich nog op zijn oorspronkelijke plaats bevindt. Vanaf het altaar verheft het zich boven de kijker, meestal een communicant tijdens de mis.

Dat de Mechelse visverkopers voor dit Bijbelse tafereel kozen, is wel uitgelegd als eerbewijs aan hun rooms-katholieke vroomheid in een tijd toen veel Vlaamse vissers vertrokken naar het protestantse noorden. Uit vroege bronnen valt op te maken dat leden van het gilde door Rubens werden afgebeeld als de discipelen. Het is denkbaar dat de gildebroeders zich daardoor beter konden identificeren met de eerste volgelingen van Christus en vooral met hun patroonheiligen Petrus en Andreas.

Rubens focust in dit werk op de vissers in actie, terwijl Simon Petrus iets rechts van het midden voor Christus knielt. Dynamische diagonalen geven structuur aan de compositie, verlevendigd door heldere en contrasterende kleuren. Het rode kleed van Christus vindt zijn weerklank in de rode jas van de man die het net aan land trekt. Langs de andere hoofdlijn, van linksboven naar rechtsonder, vormen de vissers met ontbloot bovenlijf en vale kleding een diagonaal die verdwijnt in het water. De dreigende hemel boven hen wordt weerspiegeld in de zilverachtige golven, waaruit grote glimmende vissen omhoog komen. Deze asymmetrische maar meesterlijk uitgebalanceerde compositie benadrukt de wildheid van de natuur, die de vissers proberen te beteugelen in hun strijd om het bestaan. Simon Petrus en Christus lijken daarentegen meer op een visioen dat niets met dit watergevecht te maken heeft.

Het middenpaneel met de wonderbare visvangst wordt geflankeerd door twee scharnierende zijpanelen met daarop links Petrus en de tempelbelasting (Mattheüs 17:24-27) en rechts Tobias en de engel (Tobit 6:1-12). Het gaat hier om twee andere gevallen van wonderbare visvangst. Petrus vangt een vis die in zijn bek een munt heeft waarmee hij de tempelbelasting, het ‘hoofdgeld’, kan betalen. Tobias vangt op aanwijzing van de engel een vis die Sara van haar demon zal bevrijden. Deze aanvullende taferelen zijn op te vatten als twee andere daden van gehoorzaamheid, die mensen helpen hun weg te vinden op hun levenspad.

*******

In 2022 gepubliceerd op de website van The Visual Commentary on Scripture als ‘Fishing for People / The Reinvention’, https://thevcs.org/fishing-people/reinvention?first=5581    

The Visual Commentary on Scripture (VCS) is een gratis toegankelijke online publicatie, die theologisch commentaar biedt op Bijbelse kunstwerken. Een verhelderende interactie tussen kunstwerken, Bijbelpassages en in opdracht geschreven commentaren helpt de bezoeker om op nieuwe manieren de Bijbel te (her)ontdekken. In het VCS komen drie academische vakgebieden samen: theologie, kunstgeschiedenis en Bijbelwetenschap. Elk onderdeel van het VCS is een virtuele tentoonstelling die bestaat uit een Bijbelgedeelte, drie kunstwerken en de daarbij behorende drie commentaren. Deze virtuele tentoonstellingen zijn bedoeld om nieuwe mogelijke lees- en zienswijzen te faciliteren, zodat de bijbeltekst en de gekozen kunstwerken op nieuwe, frisse manieren tot leven komen.

Peter Paul Rubens: De wonderbare visvangst, 1618, olieverf op paneel, 301 x 447 cm. Middenpaneel 301 x 235 cm, zijpanelen 301 x 106 cm. Onze-Lieve-Vrouw-over-de-Dijlekerk, Mechelen, België.

Peter Paul Rubens is een Vlaamse schilder, tekenaar en diplomaat, die geldt als de belangrijkste Vlaamse kunstschilder van de zeventiende-eeuwse barok. De veelzijdige kunstenaar schilderde Bijbelse, mythologische en historische taferelen. Ook excelleerde hij in het maken van landschappen, stillevens, jachttaferelen en portretten. De kunstenaar was bijzonder productief. Ongeveer 1200 schilderijen worden aan Rubens toegeschreven.

Ana Debenedetti is kunsthistoricus met als specialisme Florentijnse kunst en de kunstliteratuur, patronage en kunstenaarswerkplaatsen in de Renaissance. Van 2013 tot 2021 was zij als curator Schilderkunst in het Victoria and Albert Museum in Londen verantwoordelijk voor de collecties schilderijen, tekeningen, aquarellen en miniaturen. Sinds 2021 is zij verantwoordelijk voor de programmering van het Musée Jacquemart-André in Parijs en het Hôtel de Caumont in Aix-en-Provence. Zij werkt ook als adviseur voor het netwerk Des Lumières, dat ‘immersieve’ kunstervaringen biedt in Frankrijk en elders.

ArtWay beeldmeditatie 15 mei 2022