Elliott, Emma - BM - Victoria Emily Jones

Emma Elliott: Verzoening

Golgota, Auschwitz en het probleem van het kwaad

door Victoria Emily Jones

God in Auschwitz en Auschwitz in de gekruisigde God – ziedaar de basis voor een echte hoop die de wereld zowel omarmt als overwint en de grond voor een liefde die sterker is dan de dood en de dood kan verduren. Jürgen Moltmann, Der gekreuzigte Gott

De Romeinse spijker. De inktnaald. Ze lieten een onuitwisbaar teken achter op de armen van twee Joodse mannen die leefden op een tijdsafstand van negentien eeuwen: Jezus van Nazareth, ‘Koning der Joden’, en Eliezer Goldwyn die als gevangene nr. 157040 Auschwitz overleefde.

In 2012 bracht de Britse beeldhouwster Emma Elliott voor het eerst een bezoek aan Yad Vashem, het Holocaustgedachteniscentrum in Jeruzalem. Het emotionele gewicht van de genocide trof haar met grote kracht, waarna zij wist dat zij hier met haar kunst een antwoord op moest geven. Het volgende jaar was zij voor vriendenbezoek in een kibboets. Zij ontmoette daar Eliezer Goldwyn, een in Duitsland geboren, Engelstalige Joodse geleerde die al zestig jaar in de kibboets woonde – en die de Holocaust had overleefd. Ze werden vrienden en Elliott vroeg hem of ze zijn Auschwitznummer mocht gebruiken voor haar kunstproject in wording. Hij gaf zijn toestemming en voegde daarbij het verzoek dat het project zou gaan over gedenken, over goed zijn voor mensen en het tegengaan van lijden.

Elliott kwam uit bij een gebeeldhouwde arm met twee stigmata: Christus’ spijkerwond van de kruisiging en het getatoeëerde nummer van Goldwyn. Eerst maakte ze diverse kleimodellen en gipsafgietsels en toen ging ze naar een Italiaanse marmerstudio in Pietrasanta om daar samen met een klein team het snijwerk te doen. Het resultaat is Verzoening. Het was haar eerste grote project in marmer.

De sculptuur werd in 2016 voor het eerst tentoongesteld in de Noho Studios in Londen, begeleid door een korte conceptfilm (zie hieronder) en een video-interview met Eliezer Goldwyn.

In en na de Tweede Wereldoorlog werd de gekruisigde Christus vaak als symbool van het Joodse lijden en martelaarschap afgebeeld door Joodse kunstenaars als Marc Chagall, Abraham Rattner, Emmanuel Levy, Samuel Bak en Moshe Hoffman. Elliott is niet Joods. Wel heeft zij een christelijke achtergrond maar zegt daarbij dat ze ‘niet zo religieus is aangelegd.’ Toch behoort zij tot de kunstenaars die een visueel verband hebben gelegd tussen het verhaal van Jezus en dat van het twintigste-eeuwse Europese Jodendom. Als Jezus in het nationaalsocialistische Europa had geleefd, zou ook hij zijn opgepakt en naar een vernietigingskamp gestuurd omdat hij Jood was.

De titel Verzoening is geïnspireerd door Hegels gedachte dat de bedoeling van kunst is bepaalde diepe tegenstrijdigheden in het mensenleven zoals lelijkheid en schoonheid of kwaad en goed met elkaar te verzoenen tot een concrete eenheid. Voor die verzoening bestaat misschien geen beter beeld dan het kruis, waar God in zijn volmaakte goedheid het kwaad van de mensheid in zich opnam, waar hij zich in liefde onderwierp aan verwoesting door gesel en spijker en speer om verlossing te brengen. Paradoxaal genoeg is in de groteske vorm van het verscheurde en bloedende lichaam van Jezus een ‘extreme schoonheid’, zoals Joseph Ratzinger het noemde, een schoonheid die helemaal tot het einde gaat.

Elie Wiesel beschrijft in een roemruchte passage in zijn gedenkschrift Nacht hoe in Auschwitz een Joodse jongen wordt opgehangen door de SS. De jongen hing een half uur lang aan de strop te spartelen tot hij zich eindelijk overgaf aan de dood. ‘“Waar is de genadige God, waar is Hij?” hoorde ik iemand achter mij vragen … En binnen in mij hoorde ik een stem die antwoordde: ‘Waar Hij is? Hier – aan die galg…’” Voor Wiesel was dit een keerpunt, waarna hij niet meer in God geloofde.

Een bevredigend antwoord op het probleem van het kwaad zal er nooit komen, maar het kruis komt als antwoord het dichtste bij. Het kruis laat zien dat God niet losstaat van het menselijk lijden, maar erin binnengaat. Hij werd mens in de persoon van Christus, maakte zich kwetsbaar en stierf een gruwelijke dood. Het idee van Wiesel dat God in Monowitz-Buna werd opgehangen laat zich daarom misschien ook anders uitleggen: God is, hoe moeilijk het soms ook te zien of te voelen is, aanwezig in de pijn van zijn schepselen, niet als dader maar als mede-lijder.

Door de wonden van Jezus en van Eliezer samen op één arm te plaatsen laat Elliott zien hoe Jezus deel heeft aan het lijden van de mens, in het bijzonder dat van zijn Joodse volksgenoten. Maar hoewel Verzoening troost biedt door te wijzen op Gods compassie en solidariteit, pleit he werk ons niet vrij. Want we moeten de gruwelijke dingen onder ogen zien die wij mensen elkaar hebben aangedaan en blijven aandoen, schendingen van de imago Dei.

*******

Emma Elliott: Verzoening (Reconciliation), 2016, Carraramarmer, 20×110×25 cm.

Emma Elliott MRSS (1983) is een Britse beeldhouwster. In Londen en Florence kreeg zij een klassieke opleiding in schilder- beeldhouwkunst. Haar werk gaat over ‘de ongerijmde en hypocriete aspecten van het menszijn en het voorbijgaande en breekbare karakter van de natuurlijke wereld’ en onderzoekt ‘relaties tussen het verfijnde en het primitieve en tussen het fysieke en het spirituele, en de invloeden van ons collectieve verleden op ons handelen in het heden.’ https://emmaelliott.com

Victoria Emily Jones woont in de Verenigde Staten in de regio Baltimore, waar zij werkt als freelance redacteur. Zij blogt op ArtandTheology.org over de manieren waarop kunst een nieuwe omgang met de Bijbel kan stimuleren. Zij is redacteur van ArtWay, bestuurslid van de Eliot Society en kunstcurator voor het Daily Prayer Project. Zij heeft bijdragen geleverd aan de Visual Commentary on Scripture en aan de Encyclopedia of the Bible and Its Reception. Instagram: @art_and_theology.

ArtWay beeldmeditatie 1 mei 2022