Veertigdagentijd - Maria Magdalena G. de la Tour

Georges de la Tour: De berouwvolle Magdalena

Een monument voor Gods liefde

door Irena Tippett

Als we zijn vergeven, wordt ons leven een levend monument voor Gods liefde. 
Ben Roberts, Aswoensdag 2022

Er zijn maar weinig vrouwen zo betekenisrijk als Maria Magdalena. Haar rijkdom en schoonheid gecombineerd met haar nederige en berouwvolle hart spreken zowel de heilige als de zondaar aan. Zij is de vrouw in het rood onder het kruis en de eerste die de verrezen Heer ziet op de vroege Paasmorgen. Hierdoor is Maria een voor de hand liggend onderwerp voor kunstenaars die de volle spanwijdte van de vrouw willen onderzoeken, van sensualiteit tot stille vroomheid.

Het is duidelijk dat Georges de la Tour diep heeft nagedacht over Magdalena’s innerlijke leven en transformatie en dat hij dit op een oorspronkelijke manier naar het doek heeft vertaald, dat ook wel Madeleine aux deux flammes wordt genoemd. Terwijl hij ons de twee kanten van Maria’s persona toont, slaagt hij erin om zonder sentimentaliteit beide kanten tot rust te laten komen in haar berouwvolle hart.

De vredige en zachte glans van het kaarslicht zet de toon van het werk. Het zou zelf ook als een meditatiestuk kunnen hangen in een afgezonderde, door kaarslicht verlichte kamer. Het dringt zich niet op, maar wacht op een moment van bedachtzaamheid en een hart vol verlangen.  

Lucas 8:2 vertelt dat Maria door Jezus was bevrijd van zeven demonen. Ook behoorde ze tot zijn volgelingen en betaalde uit haar eigen zak voor zijn onderhoud, samen met andere vermogende vrouwen. Op dit schilderij zit ze bij een prachtige vergulde spiegel, haar rok heeft een rijke rode kleur met van boven naar beneden geborduurde gouden strepen en ze wordt omringd door parels en juwelen. Het is duidelijk dat het om een bemiddelde vrouw gaat.   

Maar we zien niet alleen maar rijkdom. Kunstenaars hebben Maria Magdalena vaak aangegrepen om sensuele vrouwelijke schoonheid uit te beelden en onze Magdalena is zeker vol en mooi. Als we bedenken dat Maria al vroeg gelijkgesteld werd met de zondige vrouw die Jezus’ voeten met haar haren afdroogde (Lucas 7:36-50), is duidelijk dat de intens rode rok, open blouse en het loshangende haar naar seksuele passie verwijzen. Om deze gedachte kracht bij te zetten vinden we vanitassymbolen verspreid over het schilderij: de spiegel voor zelfbewondering, de juwelen voor zelfversiering, de kaars voor het vluchtige leven en de schedel voor de zekere dood.

De la Tour plaagt de kijker met deze gedachten en vervolgens zet hij ze krachtig op hun kop. Zo gebruikt hij de symbolische juwelen en schedel om ons Maria’s hart te laten zien. Want al snel merken we op dat de rijke juwelen weggeworpen zijn en verspreid liggen op de tafel en de grond. Kostbare parels hebben hun waarde verloren voor deze vrouw. En op de schedel, hoe shockerend ook, liggen haar handen in volle rust. Dood, waar is je angel?

Je zou verwachten dat deze kokette Magdalena onze blik zou proberen te vangen, maar ze keert zich van ons af. Om zichzelf in de spiegel te bekijken? Ook daar zien we haar niet. Dan dringt het tot ons door we niet naar haar kijken, maar met haar mee. En dat doet ons vervolgens nadenken over de lege – of niet zo lege – spiegel. Op het zwarte vierkant van de spiegel voltrekt zich door toedoen van de twee kaarsen, de ene een weerspiegeling van de ander, een dramatisch spel van duisternis en licht.  

Het verdubbelde, zich verspreidende licht wordt vervolgens een soort protagonist die actief de duisternis wegduwt en zijn licht doet vallen op de rode rok, de open blouse en het deels ontblote bovenlijf waarbinnen haar hart slaat. Als laatste krachttoer vangt het licht ten slotte de elegante lijn van Magdalena’s hals en haar afgekeerde gelaat. Deze geven haar bekering weer, haar toewending naar God, als de vergeven Magdalena vanuit het duister overstapt naar het licht, vanuit de dood naar het leven.   

Met de tijd heeft Maria Magdalena de verhalen van veel berouwvolle vrouwen in zich opgenomen: Maria de zuster van Lazarus die het evangelie bracht in de Provence, Maria de zondares die Jezus’ voeten waste met haar tranen, Maria die Jezus zalfde voor zijn begrafenis, Maria die getuige was van de dood van haar Heer en als eerste zijn opstanding aanschouwde. Het samenkomen van al deze vrouwen in de persoon van de Magdalena is een groots eerbetoon aan Jezus die tegen allen die zich naar hem toe keren zegt: ‘Je zonden zijn je vergeven.’

*******

Georges de La Tour: De berouwvolle Magdalena, ca. 1640, olieverf op doek, 133.4 x 102.2 cm.

Georges de La Tour (1593 -1652) werd in Vic-sur-Seille, Lorraine, Frankrijk geboren, toen het nog deel uitmaakte van het Heilige Roomse Rijk en hij stierf samen met zijn gezin in 1652 in Lunéville tijdens een epidemie. De La Tour overzag een drukke werkplaats en voorzag de hertogen van Lorraine alsook de plaatselijke burgerij van schilderijen. Hij ontving de titel ‘Schilder van de koning’. Hij is vooral bekend om zijn nuits, nachtelijke taferelen die gebruik maken van het ‘tenebrisme’, dat ontwikkeld werd door Caravaggio en de Utrechtse School. Na zijn dood raakte de kunstenaar in vergetelheid. Het belang en succes van Georges de La Tour werden pas weer erkend toen er een tentoonstelling van zijn werk plaatsvond in de Orangerie des Tuileries in 1934 in Parijs. Tegenwoordig wordt hij gezien als een van grootste en meest populaire schilders van de 17de eeuw.

Irena Tippett behaalde een Master in de kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Toronto. Als student aan Regent College in Vancouver ontdekte zij de schoonheid van haar vakgebied in relatie tot haar geloof. Naast pastoraat wijdt ze haar tijd aan deze nieuwe passie.

ArtWay beeldmeditatie 27 maart 2022