Jonk, Nic - BM - José Verheule

Nic Jonk: Jonas en de walvis

Een God van omkeer

door José Verheule

In Bergen aan Zee staat bij een strandovergang een groot bronzen beeld, midden op de rotonde waar de badgasten rondjes draaien met hun auto op zoek naar een parkeerplaatsje. Het beeld is getiteld ‘Jonas en de Walvis’ en gemaakt door Nic Jonk (1928-1994), een beeldhouwer uit de kop van Noord-Holland. Het staat er sinds 1977, eerst dichter aan zee, tegen de achtergrond van de golven. Door dreigende duinafslag is het verplaatst naar waar het nu staat.

Wat intrigeert is dat Jona hier niet in de buik van de vis zit, maar op zijn rug. Met zijn arm om hem heen geslagen surft hij op zijn rug met hem mee over de golven. Samen springen ze over het water. Het beeld straalt ruimte en vrijheid uit in plaats van de benauwdheid van opgesloten te zitten in de buik van een vis in de diepten van de zee.

Het beeld laat prachtig zien dat God ruimhartiger is dan zijn profeet Jona. Jona had van God de opdracht gekregen om de geweld(dad)ige wereldstad Ninevé de wacht aan te zeggen. Maar hij was voor die taak weggelopen en in tegenovergestelde richting de zee op gevlucht. Daar achterhaalt God hem door middel van een geweldige storm. Als het schip met man en muis dreigt te vergaan, bekent Jona schuld en velt streng doch rechtvaardig het vonnis over zichzelf. Hij heeft als profeet geen gehoor gegeven aan Gods opdracht en daarmee is hij de dood schuldig. Een, twee, drie, in Gods naam, Jona overboord: weg met zo’n profeet!

Maar God denkt ruimer. Hij heeft een vis achter de hand om Jona van de dood te redden. Want hij wil niet dat zijn profeet sterft, maar dat hij leeft voor zijn opdracht. Door de golven van de dood heen draagt de vis hem aan land om herschapen verder te leven, ruimdenkend en barmhartig als de God die hem heeft gered.

Zijn de dagen in de walvis bedoeld als straf? Dan zou je je kunnen afvragen of zo’n eenzame opsluiting in de buik van een vis niet erger is dan een snelle dood. De drie dagen worden Jona echter gegeven als een tijd van inkeer en omkeer om zo een ander mens te worden: genadiger voor zichzelf en anderen. Zoals God ook aan Ninevé veertig dagen geeft om tot inkeer en omkeer te komen.

‘Nog veertig dagen en Ninevé zal worden omgekeerd,’ zegt Jona de stad aan. Hij weet heel goed dat de werkwoordsvorm die hij gebruikt twee dingen kan betekenen: ‘omgekeerd worden’, maar ook ‘zich omkeren’. En dat geeft zijn boodschap een heel andere lading. Het kan met Ninevé twee kanten op in die veertig dagen.

De wereldstad Ninevé komt tot inkeer en keert zich af van zijn gewelddadige levenswijze. Maar tot Jona wil het maar niet doordringen dat dit een veel grotere ommekeer is dan wanneer de stad letterlijk omgekeerd was. God weet echter van geen ophouden om Jona op andere gedachten te brengen. Het verhaal eindigt met een open vraag. God wil dat Jona zijn hart zal laten spreken zoals ook God dat doet. Want alleen zo kan Jona van een bekrompen mens verkeren in dat andere beeld: iemand die zich vrij en bevrijd door de vis (Ichthus, symbool van Jezus) gedragen weet over en door de golven van dood en leven heen.

*******

Het bijbelboek Jona wordt in de Joodse liturgie gelezen op Grote Verzoendag vanwege de inkeer en omkeer van Jona en Ninevé, die een wisse dood doen verkeren in een opstanding tot een nieuw leven. Aan Grote Verzoendag gaan veertig dagen van inkeer en boetedoening vooraf, een thematiek die in de kerk gestalte krijgt in de veertigdagentijd.

Nic Jonk: Jonas en de walvis, 1977, brons, Bergen aan Zee.

Nic Jonk (1928-1994) maakte sculpturen, die herkenbaar zijn aan hun ‘aaibare’ ronde vormen. Ze zijn door heel Nederland en ook in Amerika, Italië, Spanje, Griekenland, Duitsland en Frankrijk te bewonderen. Hij maakte ook schilderijen, grafiek, keramiek, glasobjecten en sieraden. Nic Jonk had een duidelijke voorliefde voor een beperkt aantal thema's uit de Bijbel en de mythologie die hij steeds opnieuw uitwerkte ten einde ze telkens beter te verbeelden. Zo heeft hij het thema van Jonas en de walvis acht keer uitgebeeld. Andere exemplaren staan in Eindhoven, Tilburg, Heerlen, Steenwijk, Vlaardingen, Amsterdam-Osdorp en op het Beursplein in Amsterdam. Zijn beelden zijn te bezichtigen in het museum en de beeldentuin die hijzelf opzette aan het Haviksdijkje 5 in Grootschermer. www.beeldentuinnicjonk.nl

José Verheule is theoloog. Ze is met vervroegd emeritaat na als predikant werkzaam te zijn geweest in de PKN in Zaandam. Ze leidt kerkdiensten in een verzorgingstehuis en geeft Nederlandse les aan vluchtelingen.

ArtWay beeldmeditatie 24 februari 2013