Gogh, Vincent van - BM - Steve Scott

Vincent van Gogh: De opwekking van Lazarus

Windselen afwikkelen

door Steve Scott

Ik zag Van Goghs Opwekking van Lazarus voor het eerst in het begin van de jaren negentig in het Van Gogh Museum in Amsterdam. Ik weet nog dat ik getroffen werd door de dikke groene en gele verf en hoe de uit de dood ontwakende Lazarus en zijn met ontzag vervulde zusters door een felle zon een driehoekige dans worden binnengetrokken. Van Gogh ontleende zijn inspiratie aan een schilderij met hetzelfde thema van Rembrandt. Rembrandt gebruikte ook een driehoekige vorm om de verschillende personages in een compositorische eenheid samen te binden, maar in zijn werk zijn ze kleiner en is de algehele sfeer donkerder. Van Gogh is ingezoomd op het graf om zo de scene van nabij te bekijken, waarbij hij de rauwe dramatiek benadrukt door de figuren dicht op elkaar te betrekken en de lijnen en kleuren onder stroom te zetten. Zowel het wervelende landschap als de geschokte gebaren van de familieleden zijn karakteristiek voor Van Gogh. Zijn ze blij dat hun broer weer leeft? Waar is Jezus in dit schilderij?

Sommige mensen hebben geopperd dat de rode baard van Lazarus een verwijzing naar de kunstenaar zelf bevat. Ze menen ook dat Van Gogh wellicht parallellen trok tussen Lazarus die teruggeroepen werd naar zijn leven, familie en vrienden en zijn eigen hoop om zijn geïsoleerde leven en wanhoop achter zich te laten.

In het bijbelverhaal over Lazarus (Johannes 11:1-45) vormt het tot leven wekken van de zieke man in feite slechts één deel van de strijd die Jezus moet leveren. Johannes schildert drie ‘gemeenschappen’ in dit hoofdstuk. Allereerst moest Jezus zijn weerbarstige discipelen overtuigen dat het tijd is om naar Jeruzalem terug te keren. Zij vormen een gemeenschap verbonden door angst en onbegrip. Toch gaan ze met Jezus mee om zich in Betanië bij de kring van rouwenden te voegen.

Vervolgens geeft Johannes Jezus’ woorden van gebed weer die een venster vormen op de gemeenschap tussen de Zoon en de Vader (Johannes 11:41-42). In het evangelie van Johannes beschrijft Jezus zichzelf meerdere malen als de gehoorzame zoon, die de wil van zijn vader ten uitvoer wil brengen. In het verhaal over Lazarus zien we duidelijk dat de Vader herstel en leven wil.

Nu hoopt Jezus nog een gemeenschap te inspireren: de kleine groep treurenden. Voordat hij Lazarus weer levend maakt, vertelt hij deze kring verdrietige dorpelingen, bange discipelen en sceptische familieleden dat ze twee dingen moeten doen. Ze moeten de culturele normen overtreden door de grafsteen weg te schuiven en vervolgens rituele verontreiniging riskeren door een vriend aan te raken die een moment geleden nog een lijk was. En toch is die aanraking onvermijdelijk, want Jezus vraagt hun de doeken af te wikkelen en Lazarus te bevrijden. Zullen ze het doen?

We zullen ons de dagen van de isolatie van de kunstenaar en de marginalisering van de kunst in sommige christelijke kringen zeker nog herinneren. Het is waar dat dit aan het veranderen is. Ik denk graag dat de kunst en de kunstenaar recentelijk weer tot leven zijn gewekt om opnieuw hun plaats in te nemen in het leven van de kerk. Als we dit beeld nog even vasthouden, zouden we ons misschien kunnen afvragen of onze ideeën over de plaats en rol van de kunstenaar grote stenen zijn die ons de doorgang versperren en het licht wegnemen. Hebben we misschien moeite om de kunstenaars te ontdoen van de strakke windselen van onze verwachtingen en hen te verwelkomen in een familie geworteld in bevrijdende genade?

We worden er zeker beter in om de kunst en de kunstenaar opnieuw een plaats in ons midden te geven. Is Jezus daarbij ook in beeld? Zijn we werkelijk goed in het wegrollen van zware stenen en het afwikkelen van windselen?

*******

Steve Scott is directeur van CANA (Christian Artists Networking Association). CANA stelt zich ten doel kunstenaars in verschillende deelen van de wereld met elkaar in verbinding te brengen en hen uit te rusten en bemoedigen door middel van internationale conferenties (Zuid-Oost Azië en Oost Europa) en een blog (http://cana-arts.blogspot.com).

Steve schreef twee boeken over kunst: Crying for a Vision (1991, Stride UK, reprint 2005 alivingdog) en Like A House on Fire (1997, Cornerstone Press, reprint 2002 Wipf and Stock), verkrijgbaar via Amazon.com. Zijn nieuwe cd Emotional Tourist (a retrospective) komt binnenkort uit bij Arena Rock records in Oregon.

ArtWay beeldmeditatie 10 april 2011