San - BM - Huub Lems

De San: De ark van Noach

Kinderen van het veld

door Huub Lems

De mogelijk oudste kunstvorm die voor het nageslacht is bewaard gebleven is waarschijnlijk de rotstekening. We vinden ze in alle continenten en ze worden vaak gedateerd in de prehistorie tot ca. 10.000 jaar geleden. Oerbewoners van de aarde hebben deze tekeningen op rotsen vastgelegd. Soms alleen maar ingekerfd, maar vaker door het gebruik van pigment met kleur op de rots aangebracht. De tekeningen worden vaak als primitief aangeduid en geven de doorgaans dieren weer uit de leefomgeving van de bewoners, vooral die dieren waarop gejaagd kan worden.

Officieel worden Bosjesmannen uit Botswana ‘San’ genoemd. Zelf noemen zij zich ‘kinderen van het veld’. Maar het liefst worden zij Nakwe genoemd: mensen met een rode huid, verschillend van alle zwarte en witte mensen om hen heen. Toch is er maar een naam die de hele wereld kent en dat is Bosjesmannen. Toen zij in 1655 voor het eerst beschreven werden door een expeditie, uitgestuurd door Jan van Riebeeck, werd er gesproken over kleine mensen, heel wild, zonder huizen, vee of ander bezit, gekleed in vellen. Dit beeld is altijd blijven hangen. Het enige bezit dat zij bij zich droegen was jachtgereedschap.

Diep in de Kalahariwoestijn leven nu misschien nog zo’n 50 Bosjesmannen op de manier zoals zij al eeuwen leefden. De vrouwen gaan het veld in om vruchten en wortels te verzamelen en hout te sprokkelen voor het vuur en hebben de zorg voor de kinderen, de mannen gaan op jacht. Zij vormen zo ongeveer de laatste groep mensen, die nu nog leven zoals ook onze voorouders lang geleden hun bestaan vorm gaven. De ontwikkelingen in de weerbarstige Kalahariwoestijn zijn de laatste jaren razendsnel gegaan. De Bosjesmannen en vrouwen moesten wijken voor diamanten en toeristen en wonen nu bij elkaar gedreven in zgn. settlements (nederzettingen). Hun cultuur dreigt te verdwijnen en daarom is het zo bijzonder dat een kleine groep San in hun kunstwerken, waarvan een mooie serie is samengesteld op de zendingserfgoed website, hun oorspronkelijke leefwereld en Bijbelverhalen in beeld brengen.

In 1990 ging een groep van 40 San op een oude vrachtwagen vanuit D’kar, een klein dorpje in de Kalahariwoestijn, naar de heilige heuvels van Tsodilo, de plaats waar hun god Naoea de wereld vorm heeft gegeven. Daar zijn ook rotstekeningen te vinden van voorouders van de Bosjesmannen. Geïnspireerd door deze oeroude rotstekeningen gingen zij zelf aan de slag. Een van de resultaten is deze impressie van de Ark van Noach. De ark staat centraal en alle dieren zijn in blokken schematisch weergegeven. Het gaat om de vorm en de impressie, ze staan soms gewoon ondersteboven of schuin.

Zendingserfgoed.nl wil aandacht vragen voor deze enthousiaste groep kunstenaars en hun cultuur en gewoontes doorgeven. Van het werk werden exposities gegeven in Gabarone, Kaapstad, Windhoek en later in Europa. Dagelijks dromen de San nog van hun paradijs en vertellen daarover ’s avonds zittend bij hun vuurtje. En altijd gaan de verhalen over de dingen waar ze ook over schilderen, over de natuur om hen heen en hun herinneringen.

*******

1. De ark van Noach

2. Adam en Eva verdreven uit het paradijs

Voor de hele serie: klik hier

Stichting Zendingserfgoed heeft tot doel het beheer van collecties die tot het erfgoed van protestantse zendingen in Nederland behoren. Deze collecties kunnen onder andere bestaan uit kunstvoorwerpen, etnografica, geschenken, tentoonstellingen, films, dia’s, geluiddragers, boeken en andere archivalia. Het beheer omvat tevens het – al dan niet in bruikleen – verwerven, verzorgen, catalogiseren, publiceren, en uitlenen van (delen van) collecties. Op de website zijn meerdere ‘kunststukjes’ te vinden, waarvan de bovenstaande beeldmeditatie een voorbeeld is. Na het wegvallen van de Missie Zendingskalender konden in overleg met de Protestantse Kerk in Nederland en de Nederlandse Zendingsraad weer zendingserfgoed kalenders worden uitgebracht. U kunt de kalender voor 2022 en een set kaarten hier bestellen: Zendingserfgoedkalender 2022 – Zendingserfgoed

Huub Lems is voorzitter van Stichting Zendingserfgoed.

ArtWay beeldmeditatie 30 januari 2022