Steigerwaldt, Eduard - BM - Wim Eikelboom

Eduard Steigerwaldt: Bonifatius doet de Donareik vallen

Heldendaad met wrange nasmaak

door Wim Eikelboom

Dit tafereel geldt als een historische mijlpaal in de kerstening van Europa: zendeling Bonifatius die een heilige eikenboom laat vellen. Volgens de overlevering deed hij het eigenhandig met een bijl. Maar deze kunstenaar plaatst de zendeling zegenend aan de zijlijn, terwijl zijn handlangers de klus klaren. Volgens de legende bouwde Bonifatius van het hout van de omgehakte eik een kerkje, dat zou uitgroeien tot een klooster.

Voor de Germaanse en Keltische volkeren waren bomen bezielde wezens. Er werd goddelijke kracht aan toegekend. Speciaal uitgekozen oude eiken – toonbeeld van kracht en standvastigheid – dienden als plek om Donar te vereren. Donar is de god van de donder.

Vanaf het jaar 600 van onze jaartelling trokken de eerste missionarissen door West-Europa om het evangelie te prediken. Dat ging doorgaans gepaard met dwang. Alle zendelingen waren vergezeld van bewapende gardes. Het omhakken van heilige bomen hoorde bij het bekeringsrepertoire van de missionarissen. Zo wilden ze laten zien dat Germaanse goden niet ingrepen als een heilige boom het loodje legde. Germanen leefden in de veronderstelling dat Donar ter plekke wraak zou nemen.

In de Duitse geschiedenis is het omhakken van de Donareik van Geismar (in de deelstaat Hessen) een belangrijk markeringsmoment. Er is vrij veel kunst en zelfs ooit een musical aan gewijd. Deze tekening van de Duitse kunstenaar Eduard Steigerwaldt toont de dramatiek van het moment in het jaar 723.

In de christelijke traditie is het omhakken van de bomen altijd afgeschilderd als een heldendaad van godsvrucht. Zo werd immers getoond dat het evangelie van Christus sterker is dan het heidendom. Mij vervult dit beeld met dubbele gevoelens. Het vernietigen van andermans heiligdommen om het eigen religieuze gelijk te halen, kennen we vandaag de dag van de Taliban in Afghanistan. Het is een goed recht om mensen te bekeren, maar niet met dwang en met maatregelen die eigenwaarde ontnemen.

Als bomenliefhebber vind ik bovendien het omhakken van oude bomen getuigen van weinig respect voor de schepping. Bomen horen bij Gods geschapen werkelijkheid en dat vraagt van ons mensen dat we zorgvuldig met hen omgaan. Wie goed kijkt, ziet dat de kunstenaar in de eik een vrouwfiguur heeft verstopt. Op die manier laat hij doorschemeren dat de boom voor hem meer is dan een geworteld stuk hout.

******

Eduard Steigerwaldt: Bonifatius doet de Donareik vallen, 1930, tekening op papier met krijt, 50 x 35 cm, particuliere collectie.

Eduard Steigerwaldt studeerde vanaf 1887 aan de Academie voor Schone Kunsten in München. Hij woonde en werkte in München als tekenleraar op middelbare scholen en illustrator. In 1928 publiceerde Steigerwaldt het boek Inleiding tot tekenlessen.

Wim Eikelboom is voorzitter van Artway en journalist. Hij is maker van de podcast Eik & Ik, waarin ook een aflevering is gewijd aan Bonifatius en de heilige eiken. Ook biedt hij een meditatieve bomenwandeling aan in de podcast.

ArtWay beeldmeditatie 19 september 2021