Blake, William - BM - Irena Tippett

William Blake: Het boek Job, toen de morgensterren samen zongen

Kwaad en lijden

door Irena Tippett

Het boek Job is een boek over het lijden. Op intens eerlijke wijze gaat het in op de moeilijkste vraag waar mensen voor staan: lijden en kwaad in een wereld die door een liefhebbende, goede en almachtige God geschapen is. Het gaat over de rechtvaardige Job, die in angstwekkend korte tijd alles verloor.

De Engelse dichter en kunstenaar William Blake hield zich diepgaand bezig met het probleem van het lijden en het kwaad, met name in zijn beroemde gedicht ‘The Tyger’ en in veel beeldende kunstwerken die door Job geïnspireerd zijn. Het beeld hierboven komt uit een serie van negen illustraties bij dit bijbelboek, aquarellen in opdracht van zijn patroon Thomas Butts.

De titel is direct ontleend aan hoofdstuk 39 van het boek Job. God heeft gedurende de hele lijdensweg en bij alle wanhopige vragen gezwegen, maar nu komt het hoogtepunt en begint ‘Gods antwoord aan Job’. Vreemd genoeg geeft God geen antwoorden. Maar als hij in hoofdstuk 41 is uitgesproken, is Job tevreden. Hoe kan dat?           

Op deze gelaagde illustratie haalt Blake uit de reactie van God drie lijnen naar voren waar we iets aan kunnen hebben.

Het bovenste stuk, visueel het meest opvallende, laat de kunstenaar de goedheid van Gods werk in de schepping zien. Blake beperkt zich hier tot Gods vraag aan Job in 38:7 waar hij was ‘toen de morgensterren samen jubelden en Gods zonen het uitschreeuwden van vreugde’. Natuurlijk beamen wij samen met de sprakeloze Job dat God die dag de hoofdrol speelde. De zuiverheid, goedheid en vreugde van het werk van Gods handen is fraai gevangen in dit ene beeld. De lofprijzende engelen en zingende sterren roepen perfect de heerlijke en onstuimige dagen van die ochtendvreugde op.

In de middelste afdeling brengt Blake de soevereine macht van God over hemel en aarde, over  licht en duisternis en over goed en kwaad voor ons in beeld. Hiertoe kiest de schilder-dichter uit het antwoord van God opnieuw een morgenmotief. In 38:12-13 zegt God:

Heb jij ooit de morgen ontboden,
de dageraad zijn plaats gewezen,
om de uiteinden van de aarde te pakken
en de goddelozen van haar af te schudden?

De dissonant in dit gedeelte van Gods antwoord op de vraag hoe slechtheid de goede schepping binnenkwam, klinkt zonder verontschuldiging. Wel is duidelijk dat Gods soevereiniteit in de benadering van het kwaad van essentieel belang is.

Blake plaatst God in het midden van het schilderij en toont ons een kalme God die alles in de hand heeft. Hij gebiedt met zijn rechterhand de zon om op te gaan en zijn licht te laten schijnen. Het gelaat van Apollo op de zonnewagen met vierspan toont vastberadenheid om de dageraad opnieuw te laten doorbreken. Met zijn linkerhand beteugelt God de duisternis en wordt de nacht verjaagd; de angstig kijkende vrouw met de maankroon wordt uit het hemelruim gebannen. Wie zij zou kunnen zijn is minder duidelijk, maar haar wagen wordt door een tweekoppige slang of draak getrokken, wat duidt op Demeter die de onderwereld bezoekt. Het gebruik van deze klassieke toespelingen wijst erop dat God soevereine macht heeft over zowel het natuurlijke als het bovennatuurlijke alsook over zonde en dood.

Ten slotte de derde lijn in Gods antwoord in het onderste deel van het schilderij. Job met zijn vrouw en vrienden zitten daar bijna klem in de donkere ruimte waarin ze zijn opgesloten. Job heeft een ruig kleed om zijn verder naakte lijf, waarop nog zweren zichtbaar zijn. Hij is nog niet uit zijn lijden verlost en we zien hen allemaal in duisternis verkeren. Ze hebben niettemin een gebedshouding aangenomen zoals Job doet in 42:5-6:

Eerder had ik slechts over u gehoord,
maar nu heb ik u met eigen ogen aanschouwd.
Daarom herroep ik mijn woorden en buig ik mij,
zoals ik hier zit in het stof en het vuil.

Wat heeft Job gezien waardoor hij zijn klacht laat varen en God aanbidt? Het helpt om op te merken dat God en de lijdende Job er bijna gelijk uitzien. In feite kunnen we in alle vijf de figuren Gods evenbeeld zien. Wat kan het ons helpen als wij lijden om te bedenken dat God ons uit liefde zijn evenbeeld gaf, dat we zelfs in onze diepste nood zijn heerlijkheid weerspiegelen! Blake laat ons nog dieper kijken. Zoals wij Gods beeld dragen, zo draagt God het onze. Als we de God-figuur nog eens bekijken, worden we door zijn nederig knielende houding en zijn uitgestrekte armen eraan herinnerd dat hijzelf niet onbekend is met lijden (vgl. Job 38:17).

Waar vindt Job troost? God is waarlijk goed, soeverein en liefhebbend. Het is uit wijsheid dat God geen antwoord op Jobs lijden geeft. In plaats daarvan geeft hij zichzelf.

*******

William Blake: The Book of Job: When the Morning Starts Sang Together, ca. 1805-1810, aquarel, 28×17,9 cm. The Morgan Library and Museum, New York City.

William Blake was een Engelse kunstenaar, in 1757 geboren in Londen en daar overleden in 1827 met achterlating van zijn vrouw en langdurige medewerkers. Hij leerde op jonge leeftijd de gravurekunst en blonk daarin uit. Hij ontwikkelde zijn eigen etsmethode in hoogdruk en verdiende hiermee zijn brood. Hij was als autodidact ook een begaafde dichter en begon al op zijn twaalfde te schrijven. Als dichter en kunstenaar meende Blake dat beeld en woord bij elkaar horen. Zo schreef en illustreerde hij zijn eigen dichtwerken en een aantal tamelijk onorthodoxe visionaire profetieën. Daarnaast illustreerde hij ook zijn favoriete klassieken, zoals de Divina Commedia van Dante, Paradise Lost van Milton en de Bijbel. Vooral het boek Job had hij hoog. vanaf de jaren 1780 en tot het eind van zijn leven illustreerde hij het diverse malen. Als gelovig christen had Blake een visionaire geest en hemelse verbeelding. Met zijn grote visioenen en wat ietwat onorthodoxe bijbeluitleg raakte hij los van de staatskerk. Volgens de berichten zou hij op een glorieuze manier gestorven zijn, singing of the things he saw in heaven.

Irena Tippett behaalde een Master in de kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Toronto. Als student aan Regent College in Vancouver ontdekte zij de schoonheid van haar vakgebied in relatie tot haar geloof. Naast pastoraat wijdt ze haar tijd aan deze nieuwe passie.

ArtWay beeldmeditatie 12 september 2021