Kerst - Henri Matisse: Moeder en kind

Henri Matisse: Moeder en kind

Een hartvormige omhelzing

door Sandra Bowden

In het Zuid-Franse stadje Vence, nabij Nice, staat een kapel die je zomaar voorbij zou kunnen lopen als je niet speciaal op zoek was naar dit opzienbarende juweeltje. De ‘Chapelle du Rosaire de Vence’ wordt vaak kortweg de Matissekapel genoemd. Henri Matisse begon dit project op 79-jarige leeftijd, in 1949, en voltooide het na vier jaar. Het is de enige hedendaagse kapel waarvan ieder detail werd bedacht door één kunstenaar. Het bevat een aantal originele tekeningen en gebrandschilderde ramen van Matisse en hij beschouwde het als zijn meesterwerk. Hij ontwierp de ramen en wandtekeningen, het altaar, het aardewerk en de gewaden.

De eerste van mijn vele bezoeken aan deze kapel vond plaats toen ik hier met mijn dochter in 1986 een avonddienst bijwoonden. Bij binnenkomst werden we overspoeld door het licht dat door het gebrandschilderde raam naar binnen viel en overweldigd door de eenvoudige wandtekeningen in zwart-wit. Het koor was gevuld met zusters; de priester droeg de groene Matissekazuifel en stond achter het stenen altaar met een koperen kruis en koperen kaarsenstandaards van Matisse.

Op de wand tegenover onze zitplaatsen was een opvallend eenvoudige tekening van de Madonna met Kind. Matisse koos ervoor om Maria haar Zoon aan de wereld te laten tonen en niet, zoals zij zo vaak wordt afgebeeld, met het kind tegen haar borst gedrukt. Het Christuskind staat op haar schoot met uitgestrekte armen, een houding die aan de gekruisigde of zelfs de opgestane Christus doet denken. Voor deze Madonna en Kind maakte Matisse tientallen schetsen, om ten slotte uit te komen bij welke hij de meest geschikte achtte voor de kapel.

Een van de vele versies is de litho bovenaan deze meditatie uit 1950, Mère et l’Enfant. Maria is hier duidelijk de moeder in hoe zij het kind dicht tegen zich aanhoudt. Matisse schetste Maria in heldere blauwe lijnen, de traditionele kleur van haar kleding. Haar vriendelijke gezicht kijkt ons rustig aan en haar armen vormen een hart waarin het Christuskind op zijn gemak bij zijn moeder ligt, terwijl zij dit gewichtige ogenblik overpeinst. Lucas vertelt dat zij de woorden van engelen aan de herders ‘in haar hart bewaarde’. De achtergrond is bezaaid met kinderlijke sterren, die onze blik naar de hemel leiden als we vieren dat Christus onze wereld binnenkwam.

*******

Henri Matisse (1869–1954), Mere et l’enfant No. X12, 1950-51, kleurenlitho, ondertekend met grafietpotlood, 29 x 11 cm.

Henri Matisse (1869-1954) werd geboren in het Franse Saint Quentin als zoon van een graanhandelaar. Hij studeerde rechten in Parijs en werkte daarna als klerk bij een advocaat in Saint Quentin. In zijn vrije tijd volgde Henri Matisse tekenlessen op de plaatselijke kunstschool. Enkele jaren later schreef hij zich in bij de Académie Julian in Parijs. Later studeerde Matisse bij Gustave Moreau en de École des Beaux-Arts. In 1896 debuteerde hij op de Salon de la Societé Nationale des Beaux-Arts. Van de vier werken werden er twee verkocht. Op voorspraak van Pierre Puvis de Chavannes werd Henri Matisse medelid van de salon. Hierdoor kon hij er in de toekomst exposeren zonder tussenkomst van een jury. In 1898 trad Matisse in het huwelijk met Amélie Parayee en dankzij haar inkomsten kon de kunstenaar zijn hoofd financieel boven water houden. In 1903 behoorde Matisse tot de oprichters van de Salon d'Automne. Een jaar later had hij een solotentoonstelling bij Ambroise Vollard. De tentoonstelling van de Salon d'Automne in 1905 werd een groot succes. De expositie sloeg in als een bom. Henri Matisse kreeg de bijnaam 'Le roi des fauves' (de koning van de wilde beesten). Henri Matisse bleef tot 1916 in Parijs, maar de wereldoorlog dwong hem naar Nice. In 1941 werd hij geopereerd aan een vaatverstopping. Een infectie maakte een tweede operatie noodzakelijk en hierbij werd zijn maag blijvend beschadigd. Tussen 1948 en 1951 beschilderde Matisse in Vence de kapel van een klooster voor Dominicanessen. In de laatste jaren van zijn leven hield hij zich vooral bezig met het vervaardigen van grootschalige papierknipsels. Matisse was een van de belangrijkste kunstenaars van de twintigste eeuw.

Sandra Bowden is een schilder en graficus met meer dan 100 solotentoonstellingen op haar naam. Ze is een hartstochtelijk verzamelaar van religieuze kunst, waarmee ze reizende tentoonstellingen samenstelt. Sandra Bowden was lange tijd directeur van CIVA (Christians in the Visual Arts). Voor meer informatie, ga naar www.sandrabowden.com  en www.bowdencollections.com.  

ArtWay beeldmeditatie Kerst 2020