Conques timpaan - BM - Koos Sluiter

Timpaan Abdijkerk Conques: Het laatste oordeel

Heil en verdoemenis

door Koos Sluiter

Wie zich op haar of zijn levensreis wil bezinnen kan dat op verschillende manieren doen. In de Middeleeuwen maakten mensen pelgrimsreizen die soms maar enkele weken duurden. Lang genoeg om stil te staan bij de grote vragen van het leven. Overal waren pelgrimskerken die mensen bij die tocht ondersteunden. Pelgrimskerken boden door hun inrichting een bezinningsreis op zich, een ‘rondje door de kerk’ als een pelgrimstocht in het klein. De buitenkant met een timpaan boven het portaal vat het vaak kernachtig samen: bij deze reis gaat het over heil en verdoemenis. Je komt er anders uit dan je erin gaat.

Op de pelgrimsroute van Le Puy-en-Velay in Frankrijk naar Santiago de Compostella in Spanje ligt de abdijkerk van Conques (Aveyron, Zuid-Frankrijk). Het timpaan boven de toegangsdeuren is overrompelend indrukwekkend en dat terwijl de originele kleuren nagenoeg weg zijn. De huidige kerk dateert uit de elfde eeuw en is als abdijkerk gebouwd voor bedevaartgangers. Die zullen hun ogen hebben uitgekeken.

De voorstelling met op de achtergrond een triomfkruis is opgebouwd rondom de tronende Christus die de gelovigen oordeelt. Zijn rechterhand is geheven, zijn linkerhand wijst omlaag.

Van rechts voert de heilige maagd de uitverkorenen aan: Petrus, een abt, de heilige Gilles die een vorst (Karel de Grote?) bij de hand neemt en nog andere figuren. Aan de linkerzijde van Christus staan vier engelen, één met het boek des levens; daarnaast de verdoemden: op heterdaad betrapte monniken, een koning die een beet oploopt, krijgslieden, valsemunters, oplichters, een schender van het recht opgehangen aan zijn voeten – allemaal in de fout gegaan met hun beroep. In de reeks daaronder zijn de zeven doodzonden te zien: hoogmoed, afgunst, vraatzucht, begeerte, woede, hebzucht en luiheid.

Bij een verticale stijl midden onder vindt de scheiding plaats tussen hemel en hel. Erboven wegen de heilige Michaël en een duivel de zielen in een weegschaal. Achter de stijl ontsnapt iemand net aan de greep van de duivel en ontloopt zo de geopende hellemond. Er tegenover de hemelse stad met de uitverkorenen; daar in het midden zit Abraham. De tekst erboven noemt hen zalig nu zij niets meer te vrezen hebben.

Het is de scheiding van de bokken en de schapen uit Mattheüs en de tegenstelling tussen goddelozen en rechtvaardigen uit de Psalmen. Pelgrims en met hen alle gelovigen mogen weten, vertrouwen, bidden dat er bij God verschil is en dat er kans is op behoud. Wie door de rechter deur naar binnengaat is zich bewust van het kwaad; wie door de linker deur naar buiten gaat heeft vrijspraak ontvangen.

*******

Timpaan abdijkerk Sainte-Foy in Conques (Aveyron, Zuid-Frankrijk), rond 1100, 673 x 363 cm.

Het ontstaan van het klooster in Conques is niet helemaal duidelijk, maar het bergachtige gebied leende zich in de begintijd van het christendom uitstekend om eenzaamheid te zoeken en te vinden. In ieder geval was er in de negende eeuw een bloeiende kloostergemeenschap die steun kreeg van Karel de Grote en diens opvolgers. Dankzij de 'komst' in de negende eeuw van de relieken van de heilige Foy – haar resten werden uit een andere kloosterkerk 'ontvoerd' – werd Conques een belangrijk bedevaartsoord. Deze heilige Foy of Fides zou in de derde eeuw als twaalfjarige meisje voor haar geloof zijn gestorven en na haar dood als martelares worden geëerd. In Conques werd ze zeer populair, want dankzij haar tussenkomst, zo geloofde de middeleeuwer, werden gebeden verhoord: blinden konden weer zien, zieken genazen en zij die door moslims gevangen werden genomen kregen dankzij haar hun vrijheid terug. Overal vandaan kwamen pelgrims en zij die op weg waren naar Santiago de Compostela in NW-Spanje werden door de twaalfde-eeuwse pelgrimsgids aangeraden een bezoek te brengen aan "de reusachtige kerk gebouwd boven haar graf". Het is deze kloosterkerk – gebouwd vanaf midden elfde eeuw – die we nu nog in Conques zien. De oude kerk was veel te klein geworden voor de alsmaar groeiende stroom pelgrims, dus vandaar een nieuwe, grotere kerk .... en wat voor  parel van de romaanse bouwkunst!    (https://www.oudweb.nl/conques.html)

Koos Sluiter, geboren in 1946 in Emmen, is sinds 1970 predikant en sinds 2011 emerituspredikant. Hij legt zich toe op het verkennen van het raakvlak van geloof en kunst. Hij verzorgt cursussen en presentaties. Geloven in kunst biedt groepen (bijvoorbeeld in kerken en het volwassenenonderwijs) een verscheidenheid aan programma’s en thema’s. Een overzicht van de onderwerpen staat op de website www.geloveninkunst.nl . Daar staan ook de contactgegevens. In cursussen, presentaties of een liturgie verkent hij samen met u de wisselwerking tussen geloof en kunst. Kunst maakt geloven zichtbaar. Doordat geloven verandert in de loop van de geschiedenis, toont ook de kunst een ander gezicht. Het zien van verschillen maakt mensen bewust van hun eigen tradities. Dat verrijkt de beleving. Koos Sluiter schrijft in deze coronatijd iedere week een korte beeldmeditatie. O.v.v. ‘vragen om kunst’ is het mogelijk om je via geloveninkunst@gmail.com hierop te abonneren.

ArtWay beeldmeditatie 15 november 2020