Ensor, James - BM - Koos Sluiter

James Ensor: De intrige

Maskerade

door Koos Sluiter

James Sydney Edouard baron Ensor (Oostende, 1860-1949) was de zoon van een Engelse vader en een Belgische moeder. Zijn vader probeert kort na de geboorte van James jr. fortuin te maken in Amerika en zijn moeder drijft een winkel in curiosa, schelpen, kostuums en carnavalsartikelen en maskers. Zijn vader keert als mislukkeling terug en wordt door zijn moeder gekleineerd. Toch plaatst James jr. hem op een voetstuk als een begaafd man die hem de wereld van wetenschap en cultuur binnenleidde.

Zijn leven lang was Ensor een moeilijk hanteerbare eenling: thuis, op school, op de kunstacademie in Brussel (’76-’80) en daarna op zijn zolderverdieping boven het woonhuis. Hij maakte deel uit van verschillende groepen kunstenaars, waarvan Les XX (de 20) de belangrijkste was; ook daar was hij een lastige gast. In 1885 verlaat hij de moderne –ismen en gaat experimenteren met licht, lijn en kleur; net als bij Francesco Goya en Odilon Redon duiken er groteske en duistere motieven in zijn werk op zoals carnavalsmaskers en skeletten. Het is artistieke munitie waarmee hij schiet op de gevestigde orde; hij provoceert en bespot haar vertegenwoordigers. Ensor plakt met maskers mensen hun ware gelaat op.

Een bijzonder voorbeeld is De intrige uit 1890: elf figuren staan dicht opeen; in het midden staat als een willoos ding een man met hoed tussen twee vrouwen en van rechts kijkt de dood (doodshoofd met losse kaak) toe. Het doet mij denken aan een doek van Jeroen Bosch met de bespotting van Christus. Voor Ensor is Christus symbool van de miskende profeet, lijdend onder een vijandige massa. Met die figuur identificeert Ensor zich in veel van zijn werk. Voor hem belichaamt hij de mythe van de onbegrepen kunstenaar en met dat beeld van het ondergewaardeerde genie bespeelde hij telkens zijn omgeving. Zijn hele kunstenaarsbestaan was een soort masker.

Mensen dragen maskers om er mee op te treden of om zich erachter te verschuilen. We zijn geen dag, geen uur zonder. De maskers gaan af op genadige momenten waarop we durven geloven dat een ander ons aanvaardt, al zijn we nog zo’n groot raadsel voor onszelf.

*******

James Ensor: De intrige, 1890, olieverf op doek, 90 x 149 cm. Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.

James Sidney Edouard baron Ensor was een Belgische kunstschilder van het symbolisme. Hij wordt algemeen erkend als de belangrijkste vernieuwer van de moderne kunst in België, een deviante individualist die zich niet gemakkelijk laat onderbrengen in een of andere kunstrichting. Hij was ook componist en schrijver.

Koos Sluiter, geboren in 1946 in Emmen, is sinds 1970 predikant en sinds 2011 emerituspredikant. Hij legt zich toe op het verkennen van het raakvlak van geloof en kunst. Hij verzorgt cursussen en presentaties. Geloven in kunst biedt groepen (bijvoorbeeld in kerken en het volwassenenonderwijs) een verscheidenheid aan programma’s en thema’s. Een overzicht van de onderwerpen staat op de website www.geloveninkunst.nl . Daar staan ook de contactgegevens. In cursussen, presentaties of een liturgie verkent hij samen met u de wisselwerking tussen geloof en kunst. Kunst maakt geloven zichtbaar. Doordat geloven verandert in de loop van de geschiedenis, toont ook de kunst een ander gezicht. Het zien van verschillen maakt mensen bewust van hun eigen tradities. Dat verrijkt de beleving. Koos Sluiter schrijft in deze coronatijd iedere week een korte beeldmeditatie. O.v.v. ‘vragen om kunst’ is het mogelijk om je via geloveninkunst@gmail.com hierop te abonneren.

ArtWay beeldmeditatie 13 september 2020