Tanner, Henry Ossawa - BM - Elaine Elliott

Henry Ossawa Tanner: Daniel in de leeuwenkuil

Prediker met zijn penseel

door Elaine D. Elliott

Bijna werd Daniël in slavendienst bij de Babyloniërs vermoord door andere leden van het hofpersoneel van koning Darius. De zwarte Amerikaanse kunstenaar Henry Ossawa Tanner (1859-1937) maakte driemaal een schilderij van Daniël in de leeuwenkuil. Voor hem bestond er een persoonlijk verband met slavernij, onderdrukking en bijna-dood. Zijn moeder was een tot slaaf gemaakte geweest die via de Underground Railroad naar het noorden ontsnapte.

De ouders van Tanner steunden hem in zijn verlangen om kunstenaar te worden. Zijn vader, een gewaardeerd kerkleider, geleerde, tijdschriftredacteur, schrijver, voorvechter van burgerrechten en stemrecht en een man die de hypocrisie van blanke christenen aan de kaak stelde, schreef: ‘Goddelijke waarheden krijgen misschien wel hun helderste afdruk op de ziel door zichtbare voorwerpen die een mens voor ogen worden gesteld.’ Tanners beroepskeuze was destijds voor een zwarte Amerikaan zo ongebruikelijk dat hij een wegbereider was en zijn weg was niet eenvoudig.

Over zijn tijd aan de kunstacademie in Philadelphia schreef hij:

Ik was heel erg schuchter en als ik soms het gevoel kreeg dat ik niet gewenst was, ook al was het ergens waar ik het volste recht toe had, dan kon dat maanden later nog een wekenlange kwelling opleveren. Telkens wanneer zo’n akelig incident me weer te binnen schoot, werd ik moedeloos en deden gedachten aan wat ik had doorstaan bijna evenveel pijn als het incident zelf.

Tanner verhuisde naar Frankrijk, waar hij niet alleen erkenning kreeg maar waar ook het venijn van racistische afwijzing minder was. Een schilderij van Daniël in de leeuwenkuil werd in 1896 door de Parijse Salon geaccepteerd en kreeg een prijs. Datzelfde jaar werd het ook tentoongesteld in de Pennsylvania Academy of Fine Arts en oogstte het veel bewondering. Van dat schilderij is echter alleen een zwart-witfoto bewaard gebleven. Het hierboven afgebeelde werk dateert van ongeveer 1914-1917.

Tot 1896 had Tanner landschappen en genretaferelen geschilderd. Dit was zijn eerste bijbelse onderwerp, waarbij de onderwerpkeuze misschien werd gestuurd door de negro spirituals en preken waarin een vergelijking werd gemaakt tussen Daniël en mensen in slavernij. In zijn autobiografie vergeleek Frederick Douglass zichzelf bijvoorbeeld als ontsnapte slaaf met Daniël, omdat hij zich voelde als ‘iemand die was ontsnapt uit een kuil met hongerige leeuwen.’

In een toespraak uit 1884 vergelijkt Douglass de periode na de Burgeroorlog met een ander bijbelverhaal: ‘Lazarus is niet dood. Hij slaapt alleen maar.’ Tanner koos dat verhaal voor zijn volgende grote schilderij. De opwekking van Lazarus werd in 1897 geaccepteerd door de Salon. De kunstcritici waren vol lof en het werd aangekocht door het Musée du Luxembourg, waarmee Tanners internationale reputatie gevestigd was.

Op de bewondering voor zijn Lazaruswerk reageerde Tanner met de woorden: ‘Ik heb besloten God trouwer te dienen.’ Hij schilderde daarna nog veel andere bijbelse taferelen als uitdrukking van zijn geloof en schreef: ‘Ik kies voor bijbelse onderwerpen niet omdat ik denk dat mensen daar interesse voor hebben of omdat die het beste zouden verkopen … Ik kies hiervoor omdat het mijn boodschap overbrengt en zegt wat ik mijn generatie wil vertellen en wat ik aan de toekomst wil nalaten.’ Met schilderijen van Christus, de Annunciatie, de Visitatie, Maria, de Heilige Familie, de Wijzen, discipelen, scheepjes op het Meer van Galilea, vrouwen uit de Bijbel, Job, de Goede Herder, de Kruisiging, discipelen en de vrouwen na de opstanding en veel ander werk gaf hij gestalte aan deze intentie.

Wij hebben in onze tijd nog steeds te maken met dodelijke rassenhaat. We zien maar al te veel video’s van onschuldigen die worden vermoord en de dood van George Floyd was onthutsend kil, achteloos en bot. We weten dat via de betrokken politieagenten alleen maar beter zichtbaar wordt wat een moordlust en liefdeloosheid er in onze maatschappij bestaan. Toch zijn er hoopgevende signalen van verandering, dankzij massale openbare protesten als reactie op zoveel onrecht. Het hele racistische erfgoed van slavernij en wreedheid, ook de minachting die Tanner en vele anderen ervaren hebben, staan onder druk.

Tanner blijft ook voor ons vandaag ‘prediken met zijn penseel’.

******

1. Henry Ossawa Tanner, Daniel in de Leeuwenkuil, ca. 1914-1917, olieverf op papier op linnen, 104,5 × 126,8 cm. Los Angeles County Museum of Art, Los Angeles.

2. Henry Ossawa Tanner, De opwekking van Lazarus, 1896, olieverf op linnen, 94,7 × 120,5 cm. Musée d’Orsay, Parijs.

Henry Ossawa Tanner (1859-1937) werd geboren in Pittsburgh, Pennsylvania in de V.S. Hij was de oudste van de negen kinderen van Benjamin Tuckler Tanner, predikant in de African Methodist Episcopal Church, en de onderwijzeres Sarah Tanner, die in slavernij werd geboren in de staat Virginia maar naar het noorden ontsnapte via de Underground Railroad. Beide ouders waren hoog opgeleid. Tanner was nog maar een paar jaar oud toen het gezin verhuisde naar Philadelphia, waar hij het grootste deel van zijn jeugd doorbracht. Ondanks aanvankelijke bezwaren van zijn vader vatte Tanner liefde op voor de kunst. Hij was 13 jaar toen hij wist dat hij schilder wilde worden en als tiener tekende en schilderde hij zoveel hij kon. In 1880 ging hij naar de Pennsylvania Academy of the Fine Arts. Hij studeerde daar bij Thomas Eakins, mogelijk een van de grootste kunstenaars uit de Amerikaanse kunstgeschiedenis, die een diepgaande invloed had op Tanners leven en werk. Zijn leven nam in 1891 een dramatische wending tijdens een bezoek aan Europa. Vooral in Parijs kwam Tanner in aanraking met een cultuur die op het gebied van de rassenverhoudingen een gigantische voorsprong had op Amerika. Bevrijd van de vooroordelen en beperkingen die het leven in zijn geboorteland bepaalden, maakte hij van Parijs zijn nieuwe thuis. Hij bleef er voor de rest van zijn leven.

Elaine Elliott groeide op in Mexico als kind van Wycliffe bijbelvertalers. Zij en haar man werkten vanaf 1975 in Guatemala met de Ixil, een Mayavolk dat gewelddadig onderdrukt werd tijdens de burgeroorlog in de jaren ’80. Na een periode aan de universiteit van San Diego werken ze nu in Antigua weer in educatieve projecten voor de Ixil. Momenteel verzorgt zij per email dagelijkse meditaties met een bijgevoegd kunstwerk.

ArtWay beeldmeditatie 8 november 2020