Besana, Robert - BM - Rod Pattenden

Robert Besana: Non in cruciatu, sed causa quae facet martyrem

Martelaarschap en de betekenis van de dood

door Rod Pattenden 

Het beeld van mensen die als slachtoffer van politieke of maatschappelijke krachten om het leven zijn gekomen is een bekend element in deze tijd van toenemende internationale conflicten en spanningen. Terwijl plaatselijke omstandigheden meespelen als er doden vallen, zijn er duidelijk bredere maatschappelijke belangen aan het werk als er van iemands dood een roep om verandering en recht uitgaat. Die woede en hoop kwamen op bij de dood van George Floyd, een zwart slachtoffer van politiegeweld in Amerika. Dit heeft een beweging voor rechtvaardigheid op gang gebracht die in de hele wereld weerklank vindt, vooral daar waar bepaalde mensen macht en privileges kunnen genieten op grond van hun huidskleur, ras, religie of geslacht.

Robert Besana heeft zich in de Filipijnen bekwaamd als schilder, musicus en docent. Hij heeft zich in een belangrijke solo-expositie in 2018 met het thema martelaarschap beziggehouden en aan wat het laat zien over de betekenis van de dood ten gevolge van politieke en sociale krachten. De titel van het grootste werk van deze expositie is een citaat uit een preek van Augustinus over de betekenis van het sterven als martelaar: ‘Niet de straf maar de zaak waarvoor men sterft maakt iemand tot een martelaar.’ Besana gebruikt die uitspraak om stem te geven aan gedachten over de betekenis van de dood van mensen die ten prooi vallen aan politiek geweld. In de Filipijnen voert de regering sinds 2016 een ‘oorlog tegen drugs’ waarbij veel mensen onwettig worden gedood. Er staat zelfs een premie op het vermoorden van criminelen en drugsverslaafden. Martelaarschap is een thema dat ook verband houdt met de lange geschiedenis van politieke onderdrukking in dit land, vooral ten tijde van het Marcosregime in de jaren ’70 en vroege jaren ’80. Dit alles is deel gaan uitmaken van de Filipijnse identiteit.

Besana heeft een historisch kunstwerk genomen, Het martelaarschap van Mattheüs (1599-1600) van Caravaggio, als de basis voor zijn eigen werk. Hij heeft het oorspronkelijke schilderij, dat deel is uit gaan maken van de cultureel-religieuze verbeelding, tot panoramische afmetingen uitvergroot en vervolgens opgedeeld met behulp van hoekige goudkleurige stroken. De kijker moet het werk en onderwerp in zijn eigen verbeelding weer in elkaar zetten. De gouden stroken, of striemen zoals hij ze noemt, zijn gevlekt met een zwarte vloeistof die doet denken aan geronnen bloed. Meerdere rode rozen kregen een plaats op het doek. Het visuele herstelwerk dat van de kijker wordt verlangd, wordt een metafoor voor het nadenken over het onrechtmatig doden en de hang naar vrijheid tegen de verdrukking in. Het werk legt een visueel verband tussen de kenmerken van martelaarschap in verleden en heden. De rode rozen verwijzen naar het dagelijkse bidden van de rozenkrans, een bekend gebruik in de Filipijnen: een gebed waarin het lijden van Christus en de verlossing die hij brengt centraal staan.

De hedendaagse kunst in de Filipijnen houdt zich bezig met vraagstukken rond de sociale en politieke implicaties van het in beeld brengen. Kunstenaars beseffen goed welke kracht beelden hebben om de gevolgen van de kolonisatie in het verleden en het wezen van vrijheid in het heden aan het licht te brengen. De Filipijnse cultuur heeft meer dan vier eeuwen Europese kolonisatie ondergaan. Ze is gevormd door beelden en woorden die het Spaanse katholicisme en de daarmee gegeven machtsstructuren weerspiegelen. Binnen de Aziatische context verdienen deze unieke cultureel bepaalde vormen van visueel bewustzijn bredere internationale aandacht. Ze vinden ook weerklank bij mensen in de rijke wereld die hun best doen om ingesleten gewoontes van visuele ordening op grond van huidskleur te ontmaskeren. In dit werk biedt Robert Besana een meditatie over een gewelddadige dood die de waarde van het leven bevestigt, zoals die ook terugkomt in het offer en de verlossing in het christelijke geloofsverhaal. De dood is geen eindpunt, want net als een zaad bevat zij de mogelijkheid om de toekomst open te breken met hoop.

******

Robert Besana: Non in cruciatu, sed causa quae facet martyrem (‘Niet de straf maar de zaak waarvoor men sterft maakt iemand tot een martelaar’), 2018, olie op doek, 244 × 609,5 cm.

Robert Besana (geb. 1976) is kunstenaar, musicus en pedagoog en werkt in de Filipijnen. Momenteel is hij directeur van het Asia Pacific College in Makati, Manila. In 2009 behaalde hij een M.A. in Fine Arts and Design aan de Filipijnse Vrouwenuniversiteit te Manila. Sinds 2011 maakt hij als comitélid voor multimediale kunst deel uit van de Commissie voor Hoger Onderwijs van de Filipijnen (CHED). Robert Besana heeft sinds 2008 negen solo-exposities gehouden, en deelgenomen aan diverse groepsexposities in kunstgalerieën in de Filipijnen, waaronder Galerie Anna, Blanc Compound, Blanc Peninsula en Nineveh Art Space. Ook heeft hij geëxposeerd op de Art Fair Philippines en de Manila Art Fair. Hij is actief op Facebook, met aandacht voor zijn creatieve werk. https://www.facebook.com/Robert-Besana-Studio-190423634857233/

Rod Pattenden is curator en kunsthistoricus. Hij interesseert zich voor de kracht van beelden en de manier waarop ze werken in de context van spiritualiteit en religie. Hij is voorganger in de Adamstown Uniting Church in Newcastle, Australië, waar hij een zinderend kunstprogramma heeft opgezet. www.rodpattenden.id.au  

ArtWay beeldmeditatie 2 augustus 2020