Jakobs Droom - Jim Campbell en Benjamin Bergery

Jim Campbell en Benjamin Bergery: Jakobs droom

Een lichtend pad

door Joanne van Rossum

De Jakobsladder komt regelmatig terug in de geschiedenis van de kunst. Steeds opnieuw raken kunstenaars geïnspireerd door het eeuwenoude verhaal uit de Torah over de ladder tussen hemel en aarde, een ontmoeting tussen God en mens.

In 2016 was bovenstaand kunstwerk een jaar lang in de Grace Cathedral in San Francisco te zien. Het ‘Artist in residence’ programma van deze episcopaalse kerk biedt ieder jaar kunstenaars de kans een kunstwerk te presenteren dat aansluit bij het jaarlijkse thema van de kerk. In 2016 gingen de twee kunstenaars Jim Campbell en Benjamin Bergery aan de slag met het thema ‘Thuis’. Zij installeerden een ruim 15 meter hoge lichtgevende ladder die refereerde aan de droom van Jakob zoals verhaald in Genesis 28. De treden bestaan uit LED-lampen die met touw aan elkaar verbonden zijn.

Het moderne kunstwerk in deze neogotische kathedraal uit 1927 vormt een bijzonder contrast tussen oud en nieuw, verleden en toekomst. De ladder zelf beeldt daarbij de weg uit tussen het ‘thuis’ van de aarde hier beneden en de onbekende, onzichtbare wereld hogerop. Lichtflarden dansen als kleine gedaanten omhoog en omlaag en verbinden de naaf met de grond. Hemel en aarde vinden elkaar. De kunstjournalist Charles Desmarais schreef over flikkerende spookachtige lichtjes die van boven naar beneden gaan. ‘Sommige lijken te zwemmen, terwijl anderen springen of lijken te drijven’.

Bekijk via deze link hoe geprojecteerde figuren op en neer klimmen op de trap: https://www.youtube.com/watch?v=98rkf68wXiE

Inmiddels vier jaar verder past dit thema verrassend goed bij onze huidige situatie, waarin we veelal aan huis gekluisterd zijn en moeten leven met de onzekerheid en kwetsbaarheid van dit aardse bestaan.

De verhalen in de Bijbel die gaan over Jakob staan vaak voor kwetsbaarheid en menselijkheid, zo heeft de Britse Opperrabbijn Jonathan Sacks meermaals betoogd. Een voorbeeld hiervan is Jakobs droom van de ladder. Jakob is nergens thuis, op de vlucht voor zijn broer Ezau en onderweg naar zijn oom Laban, waar hem een onzekere toekomst wacht. Als de nacht valt, bevindt Jakob zich in het open veld en valt daar met een steen onder zijn hoofd in slaap. Daarop droomt hij van een ladder die vanaf de aarde de hemel in verdwijnt met daarop engelen die omhoog en omlaag dansen. Het Hebreeuws benadrukt hoe verrast hij is door deze droom. Dat blijkt uit het viervoudige ‘en zie’; de Hebreeuwse uitdrukking ve-hinei is een expressie voor verrassing.

Jakob was ook al verrast toen hij aankwam bij het veld waar hij de nacht zal doorbrengen. Daar lezen we: ‘Hij kwam bij een plaats.’ In de Hebreeuwse tekst staat vayifga ha-makom wat ‘onverwachte ontmoeting’ betekent. In de latere joodse traditie kreeg het woord ha-makom de betekenis ‘God’ als extra betekenis, waardoor het verhaal ook over een onverwachte ontmoeting met God gaat. Juist daar in het open veld, in de stilte voor de storm, ontmoet Jakob God terwijl hij het niet had verwacht.

Er zijn veel redenen waarom Jakobs droom van de ladder zo hoopvol kan zijn voor de tijd van crisis waarin we nu leven. Het verhaal vertelt ons over een ontheemde Jakob die weinig van de toekomst kan verwachten. Juist dan wordt hij verrast door een ontmoeting met God. En daarom moest ik in deze coronatijd denken aan dit verhaal. Deze periode legt onze kwetsbaarheid bloot. We worden getroffen door een onpersoonlijk kwaad, ook als wijzelf of onze naasten misschien niet ziek worden. Er is verlies van nabijheid, contact en werk. Net als Jakob hebben we een onzekere toekomst voor ons liggen.

De ladder van Jakob biedt ons een handreiking als het gaat over dit onzekere bestaan. Het doorbreekt de uitzichtloosheid. Soms ontmoeten we God wanneer we hem het minst verwachten of alle hoop ons ontschiet. Dat verbeeldt ook de ladder uit het kunstwerk in Grace Cathedral. Het aardse en onzekere bestaan krijgt diepte en hoop wanneer een ladder onze onzekerheid verbindt met de hemel, met de hoop die boven ons bestaan uitreikt.

*******

Jim Campbell en Benjamin Bergery: Jacob’s Dream: A Luminous Path, 2016, beelden in lage resolutie op LED-ladder, hoogte ca. 15 meter, Grace Cathedral, San Francisco. (foto: gracecathedral.org)

Jim Campbell is een Amerikaanse lichtkunstenaar, wiens werk zich bevindt in de collecties van de New York en San Francisco Museums of Modern Art. http://www.jimcampbell.tv/

Benjamin Bergery is een Franse mediakunstenaar en cinematograaf. Hij schreef een artikel voor het boek Reflections: Twenty-one Cinematographers At Work (2002) en houdt een blog bij over kunst, filosofie en moderne beeldcultuur, http://blog.bergery.net/. Veel van zijn eigen werk werd geëxposeerd in neogotische kerken. http://benjaminbergery.com/

Jim Campbell en Benjamin Bergery werkten vaker samen aan projecten.

Joanne van Rossum studeert filosofie en is werkzaam als psychiatrisch verpleegkundige. Zij is geïnteresseerd in het raakvlak tussen geloof, kunst en filosofie.

ArtWay beeldmeditatie 10 mei 2020