Trebukova, Masha - BM - Aniko Ouweneel 2

Masha Trebukova: Gevallen soldaten uit de Oekraïne

Lijden heeft vele gezichten

door Anikó Ouweneel

In een oude stad zijn altijd vergeten plaatsen vol geschiedenis te vinden. Het verlaten koetshuis achter het KunstLokaal Droom & Daad in Deventer is er zo één. Het verhaal gaat dat dit ooit behoorde aan de ouders van de belangrijkste Nederlandse componist van de gouden eeuw, Jan Pieterszoon Sweelinck. Hijzelf is hoogstwaarschijnlijk in ‘Huis De Reiger’ geboren in 1562, waar het kunstlokaal momenteel gevestigd is.

Je loopt door de winkel, door de tuin, je betreedt het vervagende gebouw en zo kom je in een andere wereld terecht. Het oude koetshuis is decennialang dichtgetimmerd geweest. Kunstenaar en eigenaar van de winkel, Peter-Frans de Graaf, heeft het vorig jaar opengebroken en zo goed mogelijk toegankelijk gemaakt voor dit project. Het was overwoekerd met verdroogde wortels van planten die lang geleden zijn vergaan (zie de rechterhoek van de foto hierboven).

Samen met de installatie Dead Soldiers of Ukraine van Masha Trebukova vormt deze ruimte statie 7 (Jezus valt voor de tweede maal) van de hedendaagse statiegang Art Stations of the Cross 2020 in Deventer. Middels de 14 kruiswegstaties van Jezus biedt de kunstroute een handvat om stil te staan bij het lijden van onze medemens. Dit gebeurt op een manier die de kijker kunstzinnig, geestelijk en maatschappelijk aan het denken zet. Het project is momenteel grotendeels gesloten vanwege de coronamaatregelen. Voor scholen, universiteiten en andere geïnteresseerden hebben de curatoren een digitale pelgrimage en lesprogramma samengesteld, waarbij ook de brochure in pdf-vorm te verkrijgen is (tegen een vrijwillige bijdrage).

Je komt tijdens je (digitale) pelgrimage in deze vervallen ruimte terecht, waar allerlei onzichtbare en verborgen verhalen ronddwarrelen en waar de installatie van Masha Trebukova vanzelfsprekend en tegelijkertijd opvallend aanwezig is. Stel dat je in deze omgeving verkeert. Waar denk je dan aan?

In het koetshuis, in witte vitrines, zijn papier-maché kommetjes geplaatst gemaakt van krantenpapier. Elk kommetje toont het gezicht en de geboorte- en overlijdensdatum van een recentelijk gesneuvelde Oekraïense soldaat. De werkjes leiden de gedachten van de kijker misschien naar kaarsenhouders. Ook heeft de kunstenaar een kooitje van ijzerdraad toegevoegd aan de ruimte met een waxinelichtje erin. Alsof je in een gedenkplaats verkeert, een soort mausoleum, maar dan zonder de stoffelijke overschotten van de overledenen. De met tederheid en precisie getekende gezichten zijn liefdevol aanwezig in de ruimte waarin de tijd meedogenloos heeft huisgehouden.

De kunstenaar is sinds begin 2018 bezig om de persoonlijke verhalen van de soldaten te verzamelen en met veel aandacht hun offer in beeld te brengen. Het zijn maar een paar vergeten gezichten uit de duizenden veelal jonge mensen, die zijn gesneuveld in het zich alsmaar voortslepende conflict in het oosten van Europa. Het gelaat, de uitdrukking van een menselijk gezicht, in beeld brengen is een intiem proces.

Vanaf april 2014 volg ik de Oekraïense oorlog, ook op social media. Door de jaren heen en zonder uitzicht op een einde is het een brandende kwestie geworden voor mij. Een tijd geleden besloot ik dit intieme gedenkteken te maken voor de gevallen Oekraïense soldaten – een persoonlijk rouwritueel. Helaas zijn er te veel slachtoffers, ik kan alleen een klein deel van de meer dan 4000 gevallenen op deze manier herdenken. Deze meedogenloze oorlog is praktisch genegeerd door het publiek, met uitzondering van een eventuele vredesonderhandeling of de uitzonderlijke gebeurtenis van een proces (impeachement) tegen een president. Masha Trebukova

Het bezoeken van de staties kan een soort ritueel zijn. Het ontzag voor een offer voor een groter doel verbindt de kruisweg met de strijd tegen onrecht in alle tijden. In deze ruimte, waar vergankelijkheid alomtegenwoordig is, proberen we de vervagende levens van deze mensen even vast te houden, te eren. Het is een vergeten plaats, maar de mensen zijn niet vergeten. Deze halte op de kruisweg is er om stil te staan bij de vele voortdurende oorlogsconflicten. De meeste van deze gaan door, ook in tijden van het coronavirus.

Lijden heeft vele gezichten.

*******

Masha Trebukova: Dead Soldiers of Ukraine, papier-maché/mixed media, vanaf 2018 geplaatst in het vervallen voormalig koetshuis achter de winkel KunstLokaal | Shop Droom & Daad in ‘Het Huis De Reiger’, Stromarkt 9, Deventer. Foto’s Geert de Jong.

Masha Trebukova is in Moskou geboren en studeerde daar aan de Surikov Kunstschool en Kunstacademie (1974-1986), waar zij een klassieke opleiding volgde. Sinds 1991 woont zij in Amsterdam en exposeert zij voornamelijk bij Kunsthandel M.L. de Boer en Galerie BORZO in Amsterdam. Na haar afstuderen specialiseerde zij zich in non-figuratieve kunst. In haar recente projecten maakt zij weer gebruik van figuratieve beeldtaal. Meer info: www.trebukova.net/

Anikó Ouweneel is cultuurhistoricus en kunstconservator en heeft inmiddels meer dan dertig kunstexposities verzorgd. Als deskundige op het gebied van (religieus) cultureel erfgoed richt zij zich op de plaatsing van moderne kunst in oude gebouwen. In 2019 verzorgde zij met Marleen Hengelaar-Rookmaaker Art Stations of the Cross Amsterdam. De editie 2020 in Deventer verzorgde zij samen met Arent Weevers. Meer informatie: www.visiodivina.eu

ArtWay beeldmeditatie 5 april 2020