Hunt, William Holman - BM - Saskia van Lier

  William Holman Hunt: Het Licht van de wereld

De dichte deur

door Saskia van Lier

Toen William Holman Hunt Het licht van de wereld schilderde, had hij een bijbeltekst in gedachten: ‘Ik sta voor de deur en klop aan. Als iemand mijn stem hoort en de deur opent, zal ik binnenkomen, en we zullen samen eten, ik met hem en hij met mij.’ (Openbaring 3:20)

Het schilderij kleurt de interpretatie van de tekst. Het is mysterieus. Het is donker en we zijn op een wat verlaten plek, waar het onkruid al jaren niet is weggehaald voor de bladderende achterdeur in de muur. Christus met koningsmantel en lantaarn klopt aan. Vaak is het Christus zelf die licht geeft op dit soort schilderijen, hij is immers het licht zelf. Had Holman Hunt voor een lichtgevende gestalte gekozen, dan was het beeld waarschijnlijk lang niet zo mysterieus geworden. Nu komt Christus (wel duidelijk herkenbaar) met een lantaarntje het licht brengen. Zijn uitdrukking is wat somber en zijn gezicht wordt nauwelijks verlicht door de lantaarn. Het lijkt alsof hij al eindeloos aan het kloppen en wachten is. Alsof hij niet meer verwacht dat er nog iemand open gaat doen.

Stel dat er ’s avonds laat – te laat – wordt aangebeld? Je hoort de naarste verhalen over situaties waarin mensen dan tóch opendoen. Ik zou niet opendoen. Mocht Christus daadwerkelijk weer terugkomen op aarde, dan hoop ik maar dat hij dat heel duidelijk en opzichtig doet, herkenbaar, anders dan bij zijn eerste komst.

De gedachte hierbij ‘ik hoop maar dat ik opendoe’ of ‘ik hoop maar dat ik hiervoor opensta’ is een gedachte die thuishoort bij advent. Ter voorbereiding op de komst van Christus kun je stilstaan bij zijn tweede komst. Zo ontving ik eens een kerstkaart van het bisdom met de tekst: ‘Wij verkondigen de Tweevoudige komst van Christus’. Net voor de adventstijd klinkt traditioneel het Dies Irae in de getijdengebeden: de Dag van Toorn (vooral bekend uit het Tridentijnse Requiem) maakt dat je tot inkeer komt en gaat nadenken hoe je de wederkomst van Christus zult beleven.

Dat je rond advent en kerst wordt geconfronteerd met zijn wederkomst blijkt ook uit een oud Catalaans liturgisch gezang: het Lied van de Sibille (el Cant de la Sibil-la) – klik hier om dit lied te beluisteren. Het gezang en het bijbehorende drama wordt tegenwoordig weer uitgevoerd in verschillende Catalaanse kerken, nadat het eeuwen niet heeft geklonken. Het is zelfs tot werelderfgoed gepromoveerd. Het werd gezongen vlak voor de kerstnachtdienst, dus vlak voor de geboorte en komst van Christus.

Het lied klinkt onheilspellend. Een sibille, een heidense profetes, vaak vertolkt door een jonge jongen, zingt over het Laatste Oordeel: ‘Al jorn del judici, parrà qui haura fait servici’ (Op de Dag des Oordeels zal degene die dienst heeft gedaan gespaard blijven). Het lied gaat bijna hypnotiserend door over de verschrikkingen van het Oordeel.

Dit eeuwenoude lied klinkt zoals Holman Hunts Christus eruitziet: mysterieus, misschien ook wel wat onheilspellend. Veel gelovigen van nu interpreteren de bijbeltekst die leidde tot Holman Hunts schilderij als positief en hoopvol. Ze leggen de nadruk op het (als vanzelfsprekend?) de deur opendoen en samen met Christus eten. De nadruk komt dan te liggen op het (als vanzelfsprekend?) kiezen voor Christus en al het slechte laten, een hernieuwde relatie met Christus.

Maar… wat als je in die duistere nacht niet weet dat juist híj aan je deur staat? En wie kan zich volledig openstellen voor Christus? Holman Hunts gesloten en overgroeide deur is de mens die zich gesloten houdt, die zich niet kan openstellen. Na enige introspectie ben ik bang dat ik er zo een ben. Maar heel misschien is Christus zó volhardend dat hij zelfs op mij wil wachten.

*******

William Holman Hunt: Het Licht van de wereld, 1851-1856, olieverf op doek, 49.8 x 26.1 cm. Manchester Art Gallery

William Holman Hunt (1827-1910) was een Engelse schilder. In 1848 vormde hij samen met ondermeer de kunstenaars Dante Gabriël Rossetti en John Everett Millais de ‘Pre-Raphaelite Brotherhood’, de broederschap van prerafaëlieten. Gezamenlijk keerde het kleine groepje jonge kunstschilders en dichters, waaruit de broederschap bestond, zich tegen de in haar ogen middelmatige smaak van de middenklasse, die te veel zou worden bediend door de Royal Academy van Londen. Het werk dat de prerafaëlieten in de eerste jaren na 1848 vervaardigden, ging vaak uit van religieuze thema’s. In de vroege jaren vijftig van de 19de eeuw gingen Millais en Rossetti zich echter op andere onderwerpen richten. Hunt was het meest vrome lid van de broederschap, hij was het enige lid, dat van religieuze onderwerpen bleef uitgaan, enkele uitzonderingen daargelaten. Hunt verbleef gedurende zijn carrière steeds vaker in het buitenland. Regelmatig werkte de kunstenaar bijvoorbeeld in Jeruzalem, om daar uit de eerste hand te kunnen beschikken over archeologische en historische details voor zijn schilderijen met een bijbels thema. In 1905 publiceerde hij zijn biografie. Hij schreef in datzelfde jaar tevens een boek over de prerafaëlitische broerschap getiteld Pre-Raphaelitism and the Pre-Raphaelite Brotherhood. Vijf jaar later overleed hij in Londen.

Saskia van Lier is godsdienstwetenschapper en gespecialiseerd in het gebruik van christelijke kunst in de liturgische ruimte. Ze is freelance docent op dit vakgebied. Tevens ontwikkelt ze erfgoedprojecten voor basisschoolleerlingen.

ArtWay beeldmeditatie 8 december 2019