Carr, Emily - BM - Kick Bras

Emily Carr: Bomen in de lucht

God als het Leven

door Kick Bras

Fascinerend, dit schilderij van de Canadese kunstenares Emily Carr. Bomen in de lucht noemde ze dit werk dat ze maakte in 1939. Vreemde bomen, op dunne, lange stammen die reikhalzen naar de lucht, naar het licht. Daarop een klein bladerdak, als omgekeerde harten die aan de hemel worden aangeboden. Beneden is de aarde met groen bedekt, maar daaruit komen ook vele boomstompen omhoog. Bomen die afgeknapt zijn of omgehakt. Op de achtergrond golvende struiken en bomen. Daarboven een golvende lucht. De horizontale golven bewegen mee met de vormen van de boomtoppen, als een soort aura’s. Maar er zijn ook verticale penseelstreken in de lucht zichtbaar, als een reactie op de hoog oprijzende boomstammen. Alles lijkt wel te golven, in één grote beweging. Zelf schreef Emily in dat jaar in haar dagboek:

Er is niets zo sterk als groeien. Niets kan die kracht breken die rotsen en plaveisels splijt en zich verspreidt over de velden… Ook al doodt men het of trapt men het plat, het kan niet vernietigd worden. Er zit leven in de bodem. Raak het aan met lucht en licht en het barst naar buiten als een ontstoken lucifer. Niets is dood, zelfs een lijk niet. Het wordt opgenomen in de elementen als de geest het heeft verlaten. Maar zelfs voor de geest die weggaat is er leven, grenzeloos leven, onweerstaanbaar en glorieus, fris en zuiver, God.1)

Emily Carr (1871-1945) groeide op in een streng protestants gezin in de plaats Victoria, aan de westkust van Canada. Haar ouders overleden in haar tienerjaren. Zij studeerde aan de kunstacademie van San Francisco en in Londen en later ook in Parijs. Later keerde ze terug naar haar geboortestreek British Columbia, waar zij indianendorpen opzocht en hun totempalen schilderde. Omdat haar kunst weinig respons kreeg, schilderde zij vijftien jaar lang weinig en hield zich vooral bezig met het maken van keramiek en het runnen van een pension.

In 1927 werd haar werk geëxposeerd in de National Gallery in Ottawa. Daar ontmoette ze leden van The Group of Seven, een groep kunstenaars die aan de ontwikkeling van een eigen moderne Canadese kunst veel hebben bijgedragen. Carr werd door hen gewaardeerd en dit gaf haar een enorme impuls om zich opnieuw met al haar kracht aan de schilderkunst te wijden, nu ook aan het landschap van de Canadese wildernis: de uitgestrekte bossen en later ook het kustgebied bij Victoria.

Zij werd gedreven door een ontembaar verlangen om de geest van het landschap waar te nemen en op haar doek weer te geven. Die geest van het landschap noemt zij de ‘God quality’ of ook wel kortweg ‘God’. Carr: ‘Het gaat erom dat de Godkwaliteit in mij in lijn is met de God in de natuur.’ Ze ziet God en leven als een eenheid: ‘Alles wat leeft is God, openbaart God.’ Wat haar aandrijft tot het maken van kunst: ‘Alle echte kunst is het eeuwige zoeken naar mogelijkheden om God uit te drukken; om onze verbondenheid met alle leven te erkennen, één te zijn met alles, in alles het goddelijke te vinden.’2)

Zij vond haar inspiratie in christelijke spiritualiteit, waarbij de goddelijke Geest wel in alles levend present is, maar tegelijk ook boven alles verheven is. Hij is ook aanspreekbaar. We kunnen haar visie een vorm van natuurmystiek noemen. Daarmee bedoel ik dat zij in de natuur in rechtstreeks contact kwam met God als het leven dat door alles heen stroomt en dat haar verbond met al het levende om haar heen. God is één grote beweging, één grote levensstroom. Dat ervoer zij wanneer zij midden in de bossen zat en de onstuitbare groei van alle leven zag dat zich opricht naar de lucht en het licht, zoals we dat zien in haar schilderij Bomen in de lucht.

*******

Emily Carr: Bomen in de lucht, 1939, olieverf op doek, 112 x 69 cm. Art Gallery of Ontario, Toronto.

Kick Bras (1949) is theoloog en publiceert over spiritualiteit, mystiek en meditatie. Als onderzoeker is hij gelieerd aan het Titus Brandsma Instituut te Nijmegen, een wetenschappelijk onderzoeksinstituut voor de studie van spiritualiteit in het licht van de joodse en christelijke traditie. Eerder doceerde hij spiritualiteit aan de Theologische Universiteit van Kampen. Van zijn hand verscheen eveneens bij Skandalon Een met de Ene. Protestantse mystiek van Abraham Kuyper tot Maria de Groot (2013) en Oog in oog, christelijke mystiek in woord en beeld, Skandalon, 2017. Zie verder http://www.kickbras.nl.

Onlangs verschenen:

Kick Bras: Het bezielde landschap. Spiritualiteit in de schilderkunst, Skandalon, 2019. Landschap: spiegel van de menselijke ziel en uitdrukking van spirituele waarden. Eeuwenlang werd het landschap zo gezien en geschilderd: van de middeleeuwen, in de Gouden Eeuw met haarberoemde Hollandse landschappen, tot vooral de romantiek en het symbolisme. Hoe laat God of het goddelijke zich zien in landschapsschilderijen? Kick Bras becommentarieert landschappen van William Turner tot Georgia O'Keeffe, van Vincent van Gogh tot Anselm Kiefer. Een rijk boek, dat niet alleen spreekt over spiritualiteit, maar ook spiritualiteit oproept. In het eerste deel maakt de lezer een onvergetelijke reis langs de mooiste kunstwerken van de landschapsschilderkunst door de eeuwen heen, de belangrijkste stromingen en hun vertegenwoordigers. Het tweede deel staat stil bij vele prachtige bekende en minder bekende schilderijen aan de hand van thema's. Full colour paperback met flappen, 272 pag., € 32,50.

Citaten:

^[1] Emily Carr, Hundreds and Thousands. The Journals of Emily Carr, Madeira Park 2006, 401.

² Emily Carr, Hundreds and Thousands, 55.

ArtWay beeldmeditatie 6 oktober 2019