Tov, Lika - BM - José Verheule

  Lika Tov: Psalm 139

Psalm 139 in beeld

door José Verheule

Een psalm is poëzie en poëzie is voor mij een schilderij in woorden. En wat ik zie in de verbeelding door Lika Tov van Psalm 139 is wat ik hoor in de woorden van Jaap Zijlstra in het Liedboek:

U komt mij, lieve God, zo nederig nabij,
in dagen van gemis en moeite vindt U mij.

In weinig psalmen komt God zo dichtbij als in Psalm 139. Als een lieve moeder die mij van het prilste begin af aan met zorg omringt, me bij de hand neemt op onbekende wegen en zo vertrouwd met me is dat ik voor haar een open boek ben. En als ik dan toch verdwaal of uit zicht raak, word ik niet hardhandig bij m’n kladden gegrepen, maar zachtjes uitnodigend op m’n schouder getikt, zoals Lika Tov laat zien.

‘Bij God raak je nooit uit zicht, hoe hoog je stijgt of hoe diep je valt,’ zingt Psalm 139. Want niemand is zo vertrouwd met mij als degene die mij vorm heeft gegeven, die mij in de geborgen donkerte van de moederschoot met kleurige draden heeft geweven. ‘Kleurrijk geweven’ staat er in het Hebreeuws, want dat is het wonderlijke van ons mensen, dat we stuk voor stuk kleurrijk zijn, in een uniek patroon!

Alleen: in het donker zie je geen kleur. Als alles donker wordt, in dagen van gemis en moeite, verliest het leven kleur, alles lijkt grauw. En niet alleen het leven, ik zelf ook. Het duister grijpt je aan, het krijgt je in z’n greep en slokt je op, zoals te zien in het zwarte silhouet van de figuur rechts op het schilderij. Het is de ik-figuur uit de psalm, die overvallen is door de duisternis van moeite en gemis: een slopende ziekte, een groot verdriet dat je leven verduistert maar ook alle kleur en fleur uit jezelf haalt.

Je ziet hoe de psalmist een zwarte schim van zichzelf is geworden, zijn armen hulpeloos ten hemel geheven, tastend als een blinde. Terwijl tegelijk hij ook zelf het donker in lijkt te vluchten. Want dat is het verraderlijke van verdriet en pijn: het stuurt je gedachten en gevoelens de donkere kant op, waardoor je steeds verder het donker inloopt en verdwaalt. Maar dan is er die lichte vriendelijke hand op je schouder van die doorschijnende figuur achter je, die het licht van boven doorlaat: ‘Hier, kijk om, je kijkt de verkeerde kant op, hier is het licht van God dat in het donker schijnt, tot in de diepste nacht!’

Lika Tov, de kunstenares, laat ons zien hoe alles kleur krijgt als Gods licht inbreekt in het donker. En in dat licht is een zachte vriendelijke hand die de ‘ik’ uit de psalm niet beetpakt, maar uitnodigend wijst op het licht van boven, waar hij met de rug naartoe staat. Psalm 139 bezingt God als een moeder die zich zonder oordeel ontfermt over haar kind. En nabijheid zonder oordeel werkt helend.

Toch kan het de psalmist er niet van weerhouden om vervolgens zelf toch weer glashard te oordelen, al is het over mensen die ervoor zorgen dat een groot deel van de wereld in het donker leeft, mensen met bloed aan hun handen, die zelfs God voor hun karretje spannen. ‘Zou ik niet haten, Here, wie U haten?’ Tot het hem gaat dagen dat dat oordeel wel eens op zijn eigen hoofd kan terugkeren. Want het mag dan heilige verontwaardiging zijn, het trekt hem wel mee in donkere gedachten van wrok en haat, een heilloze weg op.

‘Doorgrond mij, God, en ken mijn hart, toets mij en weeg mijn gedachten.’ Waar komt mijn wrok vandaan? Kan ik het niet zetten dat het licht niet alle wonden heelt? Ook Jezus had na zijn opstanding nog zijn wonden. De duivel gaat voor het perfecte plaatje, God niet. Hij verlicht onze wonden en helpt ons opstaan, ook in moeite en gemis. Opdat ons leven en wijzelf weer kleur krijgen.

*******

Lika Tov: Psalm 139, 2008, aquarel op papier.

In 2008 kwam het boek van Lika Tov bij Psalm 139 uit: Ken mijn hart, een psalm bij het leven. In Psalm 139 staat prachtig beschreven hoe de mens zich geborgen mag weten bij zijn Formeerder. Deze psalm uit de NBV staat in het boekje centraal. Bij alle 24 verzen maakte de bekende joodse kunstenares Lika Tov kleurrijke illustraties. Hardcover, 48 pagina's.

Lika Tov werd geboren in Amsterdam en groeide daar op. Ze studeerde toegepaste grafische kunst aan de Rietveld Academie in Amsterdam. Na het behalen van haar diploma in 1963 emigreerde zij naar Israël. Ze vestigde zich in Jeruzalem. In de afgelopen 50 jaar heeft ze o.a. geëxposeerd in Nederland, Israël, Zweden, Japan, Duitsland, Engeland en Amerika. Ze maakte schilderijen bij verschillende bijbelboeken en bijbelse thema’s, waarover je hier informatie kunt vinden: http://www.likatov.info/gallerybooks.html.

José Verheule is theoloog. Ze is met vervroegd emeritaat na als predikant werkzaam te zijn geweest in de PKN in Zaanstad. Ze leidt kerkdiensten in een verzorgingshuis en geeft Nederlandse les aan vluchtelingen.

ArtWay beeldmeditatie 30 juni 2019