Ignace Schretlen: Maria

Ignace Schretlen: De kinderjaren van Maria

Bang

door Ignace Schretlen

Net als de zes foto’s van Judas en onbekende soldaat (2013) is De kinderjaren van Maria gebaseerd op een oude foto-ansichtkaart, waarvan naar alle waarschijnlijkheid maar één exemplaar bestaat. De titel refereert aan het boek De kinderjaren van Jezus (2013) van John Maxwell Coetzee (1940).

Gegevens over de twee gefotografeerde kinderen ontbreken. Wel staat op de onbeschreven achterkant de naam van de fotograaf gedrukt: ‘J. Fromm, Waisengasse 5, b. Metzgerplatz, Strassburg i. E. (in de Elzas)’. Op de meeste foto’s die van deze fotograaf bewaard zijn gebleven (vooral van soldaten uit de Tweede Wereldoorlog) staat vermeld dat deze zijn gemaakt door de –‘Photographe J. Fromm’ met het adres in het Frans (Rue des Orphelins). Er is ook nog een ander adres in dezelfde stad van deze fotograaf bekend. Van de Vrede van Frankfurt (1871), waarmee de Frans-Duitse Oorlog eindigde, tot het Verdrag van Versailles (1919) na de Eerste Wereldoorlog was ‘het rijksland’ Elzas-Lotharingen met zijn hoofdstad Straatsburg (Strassburg in het Duits en Strasbourg in het Frans) geannexeerd door de Duitsers als onderdeel van het Duitse Keizerrijk. Naar alle waarschijnlijkheid is de foto op de ansichtkaart kort voor of tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) genomen en dus ruim een eeuw oud. In de eerste jaren na de vorige eeuwwisseling mocht de achterkant van ansichtkaarten – op de gegevens van de geadresseerde na – nog niet beschreven worden.

Volgens het Meertens Instituut in Amsterdam kreeg in die periode in Nederland circa 9,5% van de meisjes de voornaam Maria. Nu is dat minder dan een half procent. Wanneer tegenwoordig de naam van Maria valt, zal deze dan ook sneller worden geassocieerd met de moeder van Jezus. Dat wordt ook beoogd met de toevoeging van de naam Maria (met Oost-Indische inkt gekalligrafeerd in Copperplate, een schreefloos lettertype uit het begin van de vorige eeuw) aan de foto. Hierdoor wordt de foto uit de oorspronkelijke context gelicht. Het meisje oogt bepaald niet als een gelukkige peuter of kleuter. Vermoedelijk heeft het kind een hazenlip. Het meisje kijkt ons met grote ogen enigszins angstvallig aan, misschien schrikt zij van het flitslicht. Met beide armen drukt zij een enorme speelgoedbeer, die in die tijd een kapitaal moet hebben gekost, tegen zich aan (de klassieke Teddybeer werd overigens pas in 1902 uitgevonden). Onwillekeurig maak je de associatie met de Pietà.

Dit werk brengt ons bij een relatief onbekende kant van Maria: haar jeugd. In de katholieke traditie waren Joachim en Anna haar ouders en dus de grootouders van Jezus. Hun namen leven voort in onder meer zorginstellingen zoals het St. Anna Ziekenhuis (Geldrop/Eindhoven) en het Joachim en Anna Specialistisch Zorg- en Behandelcentrum (Nijmegen). Het huwelijk tussen Joachim en Anna bleef lang kinderloos. Maria was hun enige kind. Toen het meisje drie jaar was – dus ongeveer zo oud als het meisje op de foto – stonden de ouders hun dochter af voor een opvoeding in het teken van God. Op haar twaalfde jaar zou Maria zijn uitgehuwelijkt aan Jozef. Zonder geslachtsgemeenschap raakte ze ‘door de kracht van de Heilige Geest’ zwanger van Jezus. Direct na de geboorte van haar zoon moest zij met Jozef vluchten voor koning Herodes. Volgens het evangelie van Johannes was Maria bij de kruisiging van Jezus aanwezig.

Dit werk laat ons een andere Maria zien dan de vrouw die in de loop van de tijd het middelpunt van devotie is geworden. De sfeer die de foto uitstraalt wordt in grote mate bepaald door de jongen links op de voorgrond. Hij lijkt net als het meisje (zijn zusje?) als een volwassene gekleed en poseert wat moeizaam (lange sluitertijd!) als een volwassen man die met een enigszins dreigende blik in zijn ogen het meisje ‘bewaakt’. ‘Raak haar niet aan,’ lijkt hij te willen zeggen. Maar het is nog maar de vraag of het meisje zich hierdoor gerustgesteld voelt.

*******

Ignace Schretlen: De kinderjaren van Maria, gebaseerd op een oude foto-ansichtkaart (89 x 139 mm). Met dank aan Fèlix Tarrida (Barcelona) voor zijn eindeloze geduld bij de bewerking van de ansichtkaart. De prent behoort tot de collectie van het Museum voor Religieuze Kunst te Uden.

Ignace Schretlen (1952) is beeldend kunstenaar en arts-auteur. Hij publiceerde meer dan vijftien boeken en honderden artikelen. Zijn werk en projecten werden op meer dan honderd locaties, waaronder musea, tentoongesteld. Voor zijn culturele verdiensten werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Zijn vele malen herdrukte boek Anatomie van het gevoel, dagboek van een co-assistent – gepubliceerd onder het pseudoniem Alexander van Es – werd als bestverkochte literaire debuut bekroond met het Gouden Ezelsoor en geldt in de medische branche als een klassieker. In 2014 stelde hij als gastconservator bij het Museum voor Religieuze Kunst te Uden de expositie ‘Weg van de passie’ samen. In 2018 schonk Ignace Schretlen 126 eigen werken rond het thema van de kruisweg samen met een grote collectie boeken, cd’s, dvd’s en objecten over de kruisweg als metafoor voor menselijk lijden aan de Radboud Universiteit en het Radboud universitair medisch centrum te Nijmegen; de schenking wordt aldaar beheerd door het Katholiek Documentatie Centrum.

ArtWay beeldmeditatie 19 mei 2019