Veertigdagentijd - Paul van Dongen

Paul van Dongen: Oordeel en Verrijzen   

Zie de mens

door Marleen Hengelaar-Rookmaaker

Hedendaagse kunst bestaat niet alleen uit installaties, maar ook figuratieve kunst is nog volop aanwezig. De meer ambachtelijk, klassiek gerichte kunst zoals Paul van Dongen die maakt – met een dosis barokke dramatiek – maakt hierbinnen deel uit van een zeldzame subgroep. Twee tekeningen van zijn hand vonden een plaats in Art Stations of the Cross (6 maart – 22 april 2019) in Amsterdam. Na de zes voorafgaande staties verleggen ze de blik van het lijden van de wereld naar ons eigen lijden en ons eigen aandeel in de wereldproblematiek. Ze vormen een statie of halteplaats om letterlijk even stil te staan en over ons eigen leven na te denken. 

Na een lange zoektocht vonden de twee pentekeningen hun tijdelijk thuis op de voorgevel van Paradiso. De ene tekening hangt in het Small Museum dat huist in het voormalige mededelingenkastje van de Vrije Gemeente. De tweede tekening hangt in een soortgelijk kastje dat gewoonlijk in gebruik is voor Paradiso’s eigen aankondigingen. Deze poptempel kan met recht een spannende plek genoemd worden voor deze expliciete werken, waaronder bij het linker het titelbordje ‘Oordeel’ prijkt en bij het rechter het bordje ‘Verrijzen’. De tekeningen blijken dan ook veel discussie op te roepen onder de staf en de langslopende ‘pelgrims’.

De werken vormen samen statie 7 waarop traditioneel Jezus valt voor de tweede maal. ‘Vallen’ is ook het thema van de linker tekening. We zien een wirwar aan vallende naakte mannen, nu eens geen gevallen vrouwen. Maar eigenlijk doet de sekse er hier niet toe: het gaat om de mens, man en vrouw en alles ertussenin. Jezus viel onder het gewicht van zijn kruis, deze mannen vallen onder het opgeblazen gewicht van hun eigen ego. We zien figuren die elkaar naar beneden duwen, vastgrijpen, opzijschuiven. We zien een hand die in het luchtledige grijpt. Rechts zien we mensen die zich omhoog proberen te werken, maar door de man aan de top eronder worden gehouden. Het is een eenzame hel van ieder voor zich en niemand voor mij. Paul van Dongen zegt er zelf over: ‘Deze tekening komt uit een serie tekeningen met als hoofdthema zondeval. In deze serie heb ik niet letterlijk de zondeval uit het boek Genesis willen verbeelden, maar meer als een choreograaf een compositie willen maken met naakte manfiguren die samen de val, het bestaan zonder vaste grond, de reddeloosheid uitdrukken.’

We zien de mens in al zijn naaktheid, zonder verhullende façade. Naakt is hier niet bloot. Het gaat niet om aanstootgevend of erotisch bloot. Naakt is hier symbolisch gebruikt voor de naakte waarheid over de menselijke staat. Het oordeelelement zit hier niet zozeer in een tirannieke rechter die de gevallenen naar de hel zou verwijzen, maar eerder in de mens die door zijn eigen doen en laten zijn eigen hel schept. De tekening gaat dan ook niet in eerste instantie over de verdorven wereld der goddelozen, maar over jou en mij.

Maar God zij dank is er ook een weg omhoog, zoals ook Jezus opstond na zijn val. Die zien we in de rechter tekening. Hier zien we linksonder een mens op zijn knieën, één miserabel brok ellende. Bij de figuren boven en rechts van hem zet een opwaartse beweging in met in het midden van de tekening een man die zijn armen omhooghoudt in een hulpzoekend gebaar (of is het ook aanbidding?). Bovenaan zweeft een man in gekruisigde houding, in volledige overgave, in totale kwetsbaarheid, een Jezusachtige figuur of Jezus zelf. De kunstenaar: ‘Deze tekening gaat over mensfiguren die na de val in de diepte omhoog worden getrokken door een enkele mensfiguur die de beweging omhoog inzet. Hij gaat over het je weer oprichten en opgericht worden.’ Ook op deze tekening grijpen de mannen naar elkaar, maar hier zoeken ze de verbinding, de eenzaamheid voorbij. Hier gaat het niet meer om eigen gewin maar om de bereidheid – als de figuur bovenaan – je kruis op je te nemen ten bate van de ander.

Dat klinkt niet erg hedendaags: je kruis opnemen. Voor sommigen klinkt het misschien wel als iets uit lang voorbije eeuwen. Toch is dit de weg omhoog uit de menselijke misère. Het betekent dat we de liefde en de ander voorop willen stellen. Net als Jezus. Doordat hij bereid was zijn kruis te dragen vergeeft God al onze wandaden en opent hij nieuwe vergezichten. Ook dat is de veertigdagentijd/vastentijd: niet alleen een tijd van inkeer, maar ook een tijd van vreugde om Gods grote genade.

*******

Paul van Dongen: Oordeel, 2012, pen en inkt, 35 x 25cm. Foto Ton Hartjens. Verrijzen, 2013, pen en inkt, 35 x 25cm. Foto Ton Hartjens.

Locatie: The Small Museum, Paradiso, Weteringschans 6-8. Paradiso opende in 2016 The Small Museum, het kleinste museum van Nederland. Het museum huist in een van de mededelingenkastjes, waarin vroeger de kerkelijke mededelingen van de Vrije Gemeente hingen. De exposities leggen geregeld een link met het religieuze verleden van Paradiso. www.thesmallmuseum.nl

Paul van Dongen (1958) is katholiek kunstenaar te Tilburg. Voor meer informatie www.paulvandongen.com of Facebook Paul van Dongen artiest.

Marleen Hengelaar-Rookmaaker is hoofdredacteur van ArtWay en samen met Aniko Ouweneel curator van Art Stations of the Cross. 

 ArtWay beeldmeditatie 7 mei 2019