Sjaak Verboom: Thin Places

Sjaak Verboom: Thin Places

Waar hemel en aarde elkaar bijna raken

door Sjaak Verboom

Ik heb mijn statief geplant op de rode, stenige woestijngrond en juist als ik de camera heb ingesteld om de eerste foto te maken, hoor ik een stem achter mij. Op het rotsige pad staat een man met een soort herdersstaf. Naast hem een klein zwart hondje. Hij wijst naar de steen waarin ik mijn fotoconstructie heb geplaatst. ‘Mi madre,’ zegt hij en hij houdt zijn rechterhand tachtig, negentig centimeter van de grond. ‘Mi madre.’ Hij wijst naar de steen met het grote gat.

Hij spreekt geen Engels, geen Frans, we kunnen elkaar niet verstaan, maar ik begrijp wel ongeveer wat hij zegt. Toen zijn madre klein was, een niña nog, lag die steen ook al in dit woestijnlandschap. Ik denk dat hij wil zeggen dat zij zich als kind verstopte in het gat in de rots. Hij pakt zijn stok met twee handen beet en schrijft in het zand: vijfennegentig. Zijn moeder is nu vijfennegentig jaar oud. Hij groet mij en vervolgt zijn weg. Zijn staf laat een spoor van putjes achter in het pad. Ik ben vergeten zijn naam te vragen. Ik kijk nu met andere ogen naar de puntige rots met het gat. Voor deze man is die steen meer dan geologie. Het is een herinnering. Een levende herinnering. Zijn verhaal bezielt deze dode plek.

Toen de aartsvader Jakob wakker werd op de eerste plaats waar hij als vluchteling onder de sterren had overnacht, zette hij de steen die als hoofdkussen had gediend rechtop. Hij zei bij zichzelf: ‘Wat een ontzagwekkende plaats is dit. Dit moet de poort van de hemel zijn.’ Die nacht had hij gedroomd dat de hemel zich opende. Hij wijdde de plek door olie over de steen uit te gieten.

Het voelt wat vreemd dat de God van hemel en aarde op sommige geografische plaatsen meer aanwezig zou zijn dan op andere. Vreemd en ongrijpbaar. De Engelse taal kent een term voor dit soort plaatsen: ‘thin places’, plaatsen waar hemel en aarde elkaar bijna raken.

In het Westen is de rationele benadering van de werkelijkheid zeer dominant geworden. Meten is weten. Daar is gelukkig geen spelt tussen te krijgen. Maar een verhaal als van de onbekende Spanjaard met zijn staf maakt duidelijk dat er ook nog een ander soort weten is. Als een geoloog de steen zou onderzoeken dan komt hij het kleine meisje, de niña, niet tegen. Haar aanwezigheid is niet te meten. En toch was zij daar. En is zij in zekere zin nog altijd daar.

Voor de fotoserie Thin Places plaats ik steeds een ronde foto in het landschap in een poging om het landschap daardoor ‘open’ te maken, zodat er een soort onverwacht doorkijkje ontstaat. De rots, struik, boom of bergwand bestaat in zichzelf, maar er is op die plek ook nog wat anders. Of in die plek. Ik heb de plekken die op deze foto’s staan niet uitgezocht. Ze dienden zich aan. In het geval van de Spanjaard met zijn staf stuitte ik onverwacht op een verhaal of aanwezigheid waarmee die plaats is geladen. 

Ik ga ervan uit dat elke plek die op een van mijn foto’s is terecht gekomen voor iemand een verhaal kan worden. Misschien kan fotografie die onzichtbare draden tussen heden en verleden, aarde en hemel, materie en geest soms een beetje zichtbaar maken. Draden vluchtig als nevel, als wolken met gezichten en jakobsladders die verdwijnen als je ze zou willen vastpakken. Misschien kan de westerse mens weer ontvankelijkheid ontwikkelen voor die lijnen, waardoor hij zijn eigen levensverhaal nieuw leert verstaan.

*******

Sjaak Verboom (1957) werkt als fotograaf voor diverse media. Daarnaast werkt hij als autonoom kunstenaar aan grotere fotoprojecten op het snijvlak van documentaire- en kunstfotografie. In deze fotografie gaat het altijd om het vertellen van een verhaal. Elk project is een zoektocht naar antwoorden op de vraag hoe de mens zich verhoudt tot zijn geschiedenis, religie en geografische wortels. Naast zijn beeldende werk heeft hij ook twee romans en een novelle gepubliceerd bij uitgeverij Kok en Boekencentrum. Voor zijn nieuwste project Thin Places raakte hij geïnspireerd door zijn kleinkinderen: ‘Die kleine gastjes die in dezelfde ruimte verkeren als ik, in dezelfde tuin, hetzelfde bos – en toch zijn zij in een heel andere werkelijkheid dan ik, westerse, rationele waarheidszoeker. Ik kijk in hun lachende oogjes en laat me meenemen in hun wereld.’

ArtWay beeldmeditatie 28 oktober 2018