Wallinger, Mark - BM - Nigel Halliday

Mark Wallinger: Ecce homo

Een model voor menselijkheid

door Nigel Halliday

Ecce homo van Mark Wallinger is in verschillende contexten tentoongesteld, maar het was oorspronkelijk een plaatsgebonden installatie bedoeld voor de befaamde Fourth Plinth (vierde sokkel) op Trafalgar Square in Londen. Het werd daar als eerste kunstwerk in een reeks werken van verschillende kunstenaars opgesteld.

Toen Wallinger de uitnodiging kreeg om dit werk in 1999 te leveren als ‘millenniumproject’, was het de bedoeling dat het voorgoed op deze plek zou staan. Pas later ontstond het plan om hier ieder anderhalf jaar een nieuw werk te plaatsen. Maar er is naar mijn mening daarna niets meer gekomen wat de kracht van dit werk evenaarde.

Ecce Homo is een levensgrote figuur van een man, gegoten in gepolijste polyesterhars. De witte kleur is als van marmer, maar beter bestand tegen invloeden van het Britse weer. Het wit vormt een contrast met het zwarte brons van de andere sculpturen op het plein en suggereert de onschuld van het slachtoffer. De handen zijn op de rug gebonden. Wat dat betreft kan deze figuur staan voor alle mensen die lijden en mishandeld worden. Maar de kroon, niet van doorntakken maar van hedendaags prikkeldraad gemaakt, geeft aan dat dit Jezus is, gebonden en gegeseld en door Pilatus aan de menigte getoond.

Toen Trafalgar Square in 1840 werd aangelegd, waren in drie van de vier hoeken de sokkels al snel gevuld – met een beeld van koning George III te paard en twee militaire bevelhebbers uit Brits-Indië, generaal Charles Napier en generaal-majoor Henry Havelock. De vierde was bedoeld voor nog een koningsfiguur, William IV, maar het geld raakte op en de sokkel bleef 150 jaar leeg, tot het huidige beleid van tijdelijke plaatsingen begon.   

Toen Rembrandt zijn Ecce homo schilderde (1634, National Gallery, Londen), verzon hij er een grote zuil bij met een borstbeeld van Julius Caesar (rechts) en gaf hij Jezus en Caesar een vergelijkbare houding, zodat men een vergelijking kan maken tussen de wereldse macht en glorie – vastgelegd in steen maar op den duur toch vergankelijk – en geestelijke macht en glorie, vastgelegd in het lichaam van de eeuwige God-mens.

Wallinger hoeft deze context niet te verzinnen, daar zorgen de andere beelden op het plein al voor. De bombastische uitbeeldingen van militaire macht en het Britse imperium worden doorgeprikt door de kalme aanwezigheid van de kwetsbare maar almachtige God-mens.

Wallinger noemt zichzelf een voormalig atheïst die nu agnost is. De Jezusfiguur geeft voor hem uitdrukking aan medeleven met onschuldig lijdende mensen. In de tijd van de eerste plaatsing zei hij dat hij nadruk wilde leggen op de menselijkheid van Jezus, ‘een man die aan een lynchgericht werd overgeleverd. Ik wilde iets dat te maken zou hebben met thema’s rond macht.’ Jezus wordt voorgesteld als een verdrukte die symbool staat voor de vele miljoenen die lijden onder onrechtvaardige en verdorven machthebbers.

Maar het Ecce homo-tafereel is slechts één episode uit een lang dramatisch verhaal. Uitdrukking geven aan medeleven met armen en verdrukten is voor Jezus niet alles. Hij komt hen bevrijden langs de weg van zelfopoffering aan het kruis. Jezus is bezig de grootste overwinning in de geschiedenis van de wereld te behalen, veel groter dan die van de bouwers van het Britse wereldrijk. Dit, en niet de macht van tronen en legers, is de werkelijke macht die de wereld regeert.

Als we naar Ecce homo kijken, kan ons ook de fraaie ironie te binnen schieten van wat Pilatus zei toen hij Jezus aan de menigte toonde: ‘Zie, de mens!’ Deze woorden nodigen de menigte uit te onderkennen hoe kwetsbaar de gemartelde figuur van Jezus is en stelt hun de vraag waarom ze zo tegen hem tekeergaan. Maar onbewust verwijst Pilatus ook naar een andere waarheid: Jezus is ‘de mens’, de ware mens, met een menselijkheid die mooier en volmaakter is dan die van wie ook, het model voor alle menselijkheid. En hij is dat niet ondanks al zijn zwakheid en lijden maar juist daar middenin.

Zoals Pilatus Jezus aan de menigte toonde, zo doet Wallinger dat op Trafalgar Square, waar vaak demonstraties en scanderende massa’s langskomen. Wat zou het prachtig zijn geweest als dit beeld in het centrum van de stad permanent mensen zou hebben kunnen herinneren aan een alternatieve macht, een andere manier van winnen, door liefde en zelfopoffering voor anderen.

*******

Mark Wallinger: Ecce Homo, 1999, polyesterhars, levensgroot.

Mark Wallinger (geb. 1959) is een Britse kunstenaar, vooral bekend van zijn sculptuur voor de lege vierde sokkel op Trafalgar Square en State Britain (2007) in Tate Britain, een herschepping van een protestdisplay bij het parlementsgebouw over de behandeling van Irak, die in beslag werd genomen door de politie. In 2007 ontving hij de Turnerprijs. Hij heeft zijn atelier in The Bomb Factory Art Foundation in Archway, Noord-Londen.

Nigel Halliday is freelanceschrijver, kunstgeschiedenisdocent en een van de voorgangers van Hope Church in Greatham, Engeland. www.nigelhalliday.org

ArtWay beeldmeditatie 22 maart 2020