Duifhuizen, Martijn - BM - Aniko Ouweneel-Toth

Martijn Duifhuizen: Communio sanctorum

Een unicum in duizend variaties

door Anikó Ouweneel-Tóth

Gloria Patri et Filio et Spiritu Sancto. Sicut erat in principio, et nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen. Eer aan de Vader en de Zoon en de heilige Geest. Zoals het was in het begin, en nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen.

Het ‘Gloria Patri’ is een van de oudste christelijke gebeden, het is onderdeel van het rozenkransgebed. Het is een uitdrukking van het hoogst mogelijke respect voor God en benadrukt de continuïteit daarvan in de menselijke tijd en daar ver voorbij.

Dit gebed was een van de inspiratiebronnen voor Martijn Duifhuizen om een bijzonder conceptueel kunstwerk te ontwerpen. Duifhuizen weet elke keer te verrassen door de minimalistische essentie van zijn onderwerp op te zoeken, zoals ook in zijn Laatste avondmaal en Laatste oordeel. Op 1 november 2017, op de dag van Allerheiligen, die dit jaar samenviel met de protestantse dankdag, presenteerde de kunstenaar zijn werk Communio sanctorum (Gemeenschap der heiligen). De dag daarvoor, 500 jaar geleden, publiceerde Maarten Luther zijn 95 stellingen in Wittenberg.

Na 1517 bleef de doop een van de grote gemene delers onder de gelovigen. Duifhuizen verzamelde een lijst van doopnamen van 500 katholieken en 500 protestanten, beginnend bij Maarten Luther en Adriaan Boeyens (Paus Adrianus VI) tot aan onze tijd. Mannen, vrouwen, bekenden en onbekenden, Nederlanders en buitenlanders. Achter elke naam schuilt een verhaal. Twee keer in de lijst komt Nomen nescio (Ik weet de naam niet) voor om zo ook onbekende gedoopten een plaats te geven. Het is een statement van een protestantse kunstenaar dat alle heiligen, ongeacht kerkelijke achtergrond, verenigd zijn in de heilige algemene kerk (sancta ecclésia catholica).

Het werk is ook een onderzoek naar wie of wat heilig is. Wat is wit en wat is zwart in deze wereld? Het drukwerk zelf is zwart op wit. Maar de namen zijn zo klein gedrukt dat ze alleen met een loep te lezen zijn. Met het blote oog zie je alleen horizontale grijze lijnen. Heiligheid is een grijs gebied, zelfs Luther sprak over de gelovigen als tegelijk rechtvaardig en zondig.

Ook hoe je het werk plaatst kan verschillende associaties opwekken. Als je het een kwartslag draait worden het verticale lijnen. Duifhuizen schrijft:

Misschien is dat wel wat heilig impliceert… een verticale lijn, een verbinding van boven naar beneden en andersom. Ook het kruis, een essentieel symbool voor zowel katholieken als protestanten, heeft een verticale oorsprong en een horizontale uitwerking.

Het noemen van namen van overledenen is een eeuwenoude herdenkingsmethode. Al in de middeleeuwen werden in de mis namen genoemd tijdens het bidden. Daarvoor werden lijsten en later boeken gebruikt. Het idee erachter was dat het bidden de reis van de zielen van het vagevuur naar het paradijs kan bespoedigen. De hoop was ook dat de namen van de heiligen die hier op aarde al opgeschreven zijn eveneens in Het Boek des Levens van God terecht zullen komen.

Nog steeds ervaren we de traditie om de namen van overledenen te noemen als iets krachtigs, denk aan de seculiere rituelen rondom dodenherdenking. De uitgesproken naam stelt de overledene als het ware aanwezig in het nu. In het geval van dit kunstwerk vormen de namen van de gedoopten uit het verleden samen met namen van nu een alsmaar groeiend snoer van heiligen.

Zoveel associaties kan dit kunstwerkje van tien bij tien centimeter oproepen. Het is een kleine weergave van een gemeenschap van miljoenen levens. Het wordt in een oplage van 1000 gedrukt met elke keer de 1000 namen in een andere willekeurige volgorde. Het is mogelijk om uzelf of iemand anders in deze rij te laten plaatsen. Nomen nescio kan op verzoek vervangen worden door een doopnaam naar keuze. Elk exemplaar oogt hetzelfde en toch zijn ze allemaal verschillend. ‘Een unicum in 1000 variaties,’ schrijft de kunstenaar. De duizend namen worden pas openbaar als het duizendste werk is verkocht. Het is een eigenzinnig en persoonlijk herdenkingsmonumentje om ons (op)nieuw te bezinnen op de geschiedenis van het christendom en de continuïteit ervan.

*******

Martijn Duifhuizen: Communio sanctorum, 2017, 10 x 10 cm, mixed media. 

Website kunstenaar: www.atelierduifhuizen.nl

Website van het project: www.communiosanctorum.net
Filmpje met uitleg over het project; 

Martijn Duifhuizen groeide op in Stolwijk en studeerde aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam. Sinds 2004 is hij actief als beeldend kunstenaar. Zijn werk wordt vertegenwoordigd door gallery 9, Amsterdam. Ook werd zijn werk in verschillende musea tentoongesteld waaronder: Gemeentemuseum Den Haag, Hooghstate Museum Haastrecht en Museum De Fundatie Zwolle. In 2016 werd Het Laatste Avondmaal tentoongesteld in het Stedelijk Museum Zwolle tijdens de tentoonstelling Leven met aandacht.

Anikó Ouweneel-Tóth is cultuurhistoricus en kunstadviseur. Meer info: www.visiodivina.eu.

ArtWay beeldmeditatie 5 november 2017