Bruegel, Pieter - BM - Albrecht de Schrijver

Pieter Bruegel de Oude: De boerenbruiloft

Een aanklacht tegen de miserabele omstandigheden van de boeren

door Albrecht de Schrijver

Ongetwijfeld heeft Bruegel met dit schilderij willen aantonen hoe miserabel het bestaan voor de boeren in zijn tijd was. Door diverse oorzaken. Jaren na elkaar waren de winters bijzonder streng en lang en waren de zomers nat. Men sprak dan ook van een ‘kleine ijstijd’. Die resulteerde in misoogsten en dus lage opbrengsten.

Bovendien werd het weinige dat de boeren konden oogsten of telen hun vaak ontstolen. De Spaanse huursoldaten werden dikwijls te laat betaald, waardoor ze bij de boeren vee en etenswaren gingen opeisen. Erger nog: de geïsoleerde boerderijen waren een gemakkelijke prooi voor plunderingen, ook al was de buit meestal mager. Gewassen werden vernield, hele dorpen werden van de kaart geveegd. Ook de opstandige strijders van de Reformatie maakten zich daaraan schuldig. En wanneer het contract van de huursoldaten ten einde kwam, vormden ze benden die leefden van roof en diefstal – meestal op het platteland.

Daarbij waren de pachtprijzen van de gronden hoog. De gronden waren voor ca. tweederde eigendom van religieuze instellingen (abdijen vooral), van de adel en van de rijkere stadsburgerij. Het beschikbare areaal was beperkt en de vraag was groot.

Op dit feest zijn de spijzen erg sober. Door de eeuwen heen was en is het gebruikelijk dat de boer voor het huwelijk van een dochter een zwijntje slacht, dat er kippen of ganzen worden gebraden en dat er nog meer lekkers op tafel komt. Meestal in meerdere gangen, goed voor een ganse namiddag feesten. Hier is er op de tafel en de borden alleen maar wat brood te zien en nog wat eenvoudige etenswaren. Wel worden nieuwe borden aangebracht, alweer met sobere kost: pap en vla.

Zou het kunnen dat we het nagerecht van het feestmaal zien en dat de rijkere kost al is opgeruimd? Het zou kunnen. En toch! Het kind vooraan links likt de laatste restjes uit een bord. Normaal zouden kinderen op een feest van alles willen proeven en daardoor overdadig veel eten. Dit kind heeft blijkbaar het buikje nog niet vol, omdat het niet veel heeft gekregen. De voorste doedelzakspeler kijkt strak, met grote ogen, naar de achterste drager; waarschijnlijk heeft hij honger en hoopt hij iets te krijgen.

Het aantal bierkruiken lijkt ook beperkt: bij de veertien tafelgasten zijn slechts vier kruiken te zien, onder de staande gasten maar drie. Links van de bruid zitten hoogstwaarschijnlijk haar ouders. De man draagt een jas met een pelsen kraag. Dat zou erop wijzen dat hij behoorlijk welstellend is. Desondanks is het feest niet navenant. Hij kijkt indringend naar de man die de kruiken vult; waarschijnlijk wacht hij met ongeduld op een gevulde. Ook de man die tegenover hem zit, met de blauwe hoed, houdt zijn kruik klaar om hem te laten vullen. Men is blijkbaar zuinig met het bier…

De man die de kruiken vult is zeer waarschijnlijk de bruidegom; het was immers gebruikelijk dat de bruidegom de gasten bediende. Het bier dat wordt geschonken, is doorschijnend, amberkleurig en niet schuimend. Dat kan niet anders dan ‘lambiek’ zijn, het bier van spontane gisting dat alleen in de Zennevallei wordt gebrouwen. Dit bier was ideaal voor het veldwerk: het was licht zuur, dorstlessend en niet sterk alcoholisch.

Opvallend is dat er geen spoor van vreugde is. Niemand lacht. Er is geen gezelligheid. De mensen lijken eerder bezorgd en getekend. Zelfs de bruid ‘straalt’ niet; met de ogen gesloten lijkt het of ze zich niet bij het feest betrokken voelt. Op een gelijksoortige manier toonde Bruegel de misère van de boeren ook in de Boerendans en de Dans van de Bruid. Tweemaal een feest, tweemaal zonder vreugde, zonder lachende gezichten. Zelfs de dansende bruid kijkt ernstig. Bruegel deed het nog eens over in Luilekkerland: drie sukkelaars waaronder een boer kunnen enkel dromen van al dat lekkers…

Boven de bruid op het doek hangt een ‘kroon’, verwijzend naar de locatie, de schuur van de Herberg De Kroon. In Dilbeek stond tot voor een eeuw, en sedert eeuwen, een herberg met die naam aan de Kroonweg die nog bestaat. De oude herberg is lang geleden gesloopt. Op de plaats ervan staat nu een woning met achter in de tuin een kleine schuur, die de bewoners hebben laten bouwen uit herinnering. In de streek leeft inderdaad de overtuiging dat deze boerenbruiloft hier heeft plaats gehad.

Rechts tegen de rand zitten een monnik en een heer in een rijke mantel te discussiëren. Velen menen dat Bruegel zichzelf hier heeft geschilderd. Of misschien was hij wel een genodigde.

*******

Pieter Bruegel de Oude: De boerenbruiloft, 1567/68, olieverf op paneel, 124 x 164 cm, Kunsthistorisches Museum, Wenen.

Pieter Bruegel de Oude (ca. 1520 – 1569) is een Zuid-Nederlandse schilder. Zijn bijnaam Boeren-Bruegel dankt hij aan zijn tijdgenoten, die hem vooral als kundig schetser van het plattelandsleven zagen. Dat doet zijn oeuvre en talent tekort: naast de bekende Boerenbruiloft en Boerenkermis heeft Bruegel tal van landschappen, religieuze voorstellingen en hellestukken vervaardigd, geschilderd in een trefzekere, beeldende stijl met veel gevoel voor compositie en ruimte. Veel van zijn werk is duidelijk geïnspireerd door dat van Jeroen Bosch. Opvallend aan het religieuze werk is de setting: het landschap en de figuren zijn op veel werken Vlaams. Bruegel werd waarschijnlijk geboren in het plaatsje Breugel in Noord-Brabant (nu Son en Breugel). Tot 1550 was hij in de leer bij Pieter Coecke; in 1552-1553 maakte hij een reis naar Italië, waar hij onder de indruk raakte van het werk van onder meer Michelangelo. Voor zijn stijl zijn de landschappen die hij onderweg schilderde van groter belang geweest dan de indrukken die hij in Italië opdeed. Eenmaal terug vestigde hij zich te Antwerpen. In 1563 verhuisde hij na zijn huwelijk met de dochter van zijn leermeester naar Brussel, waar hij in 1569 overleed. Tot 1559 signeerde hij zijn werk met 'Brueghel', daarna liet hij de h weg.

Albrecht de Schrijver is initiatiefnemer/coördinator van het Openlucht-Bruegelmuseum Dilbeek in België.

ArtWay beeldmeditatie 25 juni 2017