Balkenhol, Stephan - BM - Beat Rink

Stephan Balkenhol: Man in toren

Een stevig fundament?

door Beat Rink

Stephan Balkenhol maakte ter gelegenheid van dOCUMENTA 13 (2012) in Kassel (Duitsland), het mekka van de moderne kunst, een kunstinstallatie in de Sint-Elisabethkerk. Deze kerk staat precies tegenover het expositieterrein. Balkenhol vervaardigde grote sculpturen van alledaags geklede mensen en hing deze op in het kerkinterieur.

In de toren plaatste hij een gouden bol met daarop een man met wijd-open armen. Dit veroorzaakte flinke commotie. Mensen waarschuwden de brandweer dat er iemand van de toren af wilde springen, waarop de brandweer daadwerkelijk uitrukte. Maar erger dan dat: het management van dOCUMENTA eiste de onmiddellijke verwijdering van het kunstwerk.

De voornaamste reden hiervoor was het feit dat deze gestalte kennelijk botste met het concept van de tentoonstelling. dOCUMENTA wilde zich juist verzetten tegen het ‘antropocentrisme’, zeiden ze. Volgens de curator Caroly Christa-Bakargiev ‘deden ze een poging het menselijke denken niet te verheffen boven de capaciteiten van andere soorten en zaken.’ Met andere woorden: de mens heeft geen speciale plaats in de kosmos, maar staat op hetzelfde niveau als een hond of een aardbei. De organisatoren van d'OCUMENTA 13 verzochten vervolgens om werken die deze de gelijkwaardigheid zouden weergeven. Dit klinkt misschien grappig, maar het was serieus bedoeld. Net zoals het protest tegen het ‘antropocentrisme’ van de installatie op de kerk serieus was bedoeld. Maar de kerk gaf niet toe.

Maar wat is de boodschap van Balkenhol? De kunstenaar geeft hierover geen uitleg. Het kunstwerk laat met opzet veel ruimte voor eigen interpretatie. Hoe moeten we Balkenhols werk dan interpreteren? Hier zijn een paar suggesties:

De man staat op een bol die veel weg heeft van de wereldbol waarop Fortuna, de godin van het geluk, ongeluk en noodlot, vaak wordt afgebeeld (zie boven). Geluk is kwetsbaar en de man kan er ieder moment afvallen. Maar de man lijkt veel onzekerder dan de godin die lijkt te zeggen: ‘Kom, beproef je geluk.’ De man zegt eerder: ‘Hoe ben ik hier in hemelsnaam terechtgekomen? Ik moet oppassen dat ik niet val.’

De bol en de positie van de armen verwijzen naar wat men bovenop de toren kan zien: een globe met een kruis. De man imiteert de vorm van het kruis. In 1 Korintiërs 11:1 lezen we: ‘Volg mij na, zoals ik Christus navolg.’ De man doet dit wellicht niet van harte, maar desalniettemin toont hij moed.

In tegenstelling tot Fortuna is de man niet alleen. De kerktoren en de kerk (de gemeente) beschermen hem. En hij staat onder de bescherming van het kruis dat troont op de wereldbol. Is dit ‘antropocentrisme’? Nee, het ligt dichter bij ‘theocentrisme’ en is dus tegengesteld aan de richting die dOCUMENTA 13 was ingeslagen. Maar op één punt vielen de twee bedoelingen samen: het bevragen van de heerschappij van de mens. Balkenhol was zich bewust van de goddelijke dimensie. Hij weigerde bijvoorbeeld kerkbanken te verwijderen om meer ruimte te creëren voor zijn tentoonstelling.

Als het waait draait de bol alle richtingen op en verandert het gebaar van de man in een zegen –  zegenend wie hem vervloeken heeft hij zijn vijanden lief.

Op deze manier wordt de man een imitator, een volgeling van Christus. De wereld onder zijn voeten schommelt heen en weer. Hij voelt zich misschien onzeker en bang. Maar dit weet hij: boven mij is het kruis waaraan ik mij onderwerp, daarom sta ik op vaste grond en kan ik mijn handen uitstrekken in een zegen.

*******

Stephan Balkenhol: Man in toren, 2012, geschilderd aluminium en epoxy, hoogte 200 cm.

Stephan Balkenhol werd geboren in 1957 in Fritzlar, Duitsland. Hij woont en werkt in Meisenthal, Frankrijk. Hij bezocht de kunstacademie van Hamburg van 1976-1982 en maakte kennis met de conceptuele en minimalistische kunsttrends van die tijd met Nam June Paik en Sigmar Polke als zijn docenten. Dit heeft zijn kunstpraktijk diepgaand beïnvloed. Balkenhol miste iets in deze twee stromingen. Hij miste de menselijke figuur en wilde deze herintroduceren in de hedendaagse kunst: ‘Ik moet de menselijke figuur opnieuw uitvinden om een onderbroken traditie voor te zetten.’ Zijn figuren ademen tijdloosheid in hun eenvoudige effen kleding en poses van gewone alledaagse mensen. Balkenhol heeft een aanzienlijke hoeveelheid openbare kunstinstallaties op zijn naam staan, bijvoorbeeld bij de Blackfriars Bridge in Londen, bij de ingang van de dierentuin in Hamburg en bij het Städelsches Kunstinstitut in Frankfurt. Hij heeft over de hele wereld geëxposeerd en zijn werken zijn te vinden in collecties van Chicago tot Venetië.

Beat Rink is geboren in Bazel, Zwitserland. Hij behaalde twee masters aan de Universiteit van Bazel in literatuur/geschiedenis en theologie en hij is dominee in de Zwitserse Reformierte Kirche. Hij is medeoprichter van Crescendo (www.crescendo.org) en Arts+ (www.artsplus.ch). Hij werkt als leider van Crescendo International en heeft verschillende boeken geschreven. Hier vindt u een artikel van Beat Rink over christendom en kunst: in het Engels; in het Duits.   

ArtWay beeldmeditatie 30 juli 2017