Klijn, Marc de - BM - Marleen Hengelaar-Rookmaaker

Marc de Klijn: Messiah I en IV

De Messias

door Marleen Hengelaar-Rookmaaker

Als je voor jezelf een beeld zou willen bedenken dat het wezen en werk van de Messias tot uitdrukking zou brengen, hoe zou dat er dan uitzien? Lees nu niet meteen verder, maar probeer het eens. Waarschijnlijk heb je wel even nodig om tot een eigen voorstelling van Christus te komen, omdat je eerst alle maar al te vertrouwde beelden van je af moet schudden. Waarschijnlijk kom je erachter dat dit helemaal niet zo makkelijk is.

Dit is echter de opdracht die allereerst de componist Händel zichzelf stelde en in zijn voetsporen de kunstenaar Marc de Klijn, die Messiah I en Messiah IV maakte tijdens twee van vier uitvoeringen van de Messiah door het Margaretha Consort uit Norg in december 2016. Hij schilderde voorin de zaal in het oog van het publiek en voegde zo middels een schilderperformance een eigen stem toe aan de klanken van het orkest.

Händel greep voor zijn toonzetting terug op een libretto dat geheel en al is samengesteld uit bijbelteksten. Het loopt van het ‘Troost, troost, mijn volk’ van Jesaja via het geboorteverhaal en de lijdensgeschiedenis van Jezus tot en met de opstanding, de hemelvaart en het ‘Waardig is het Lam’ van Openbaring. Er is geen ander werk in de muziekgeschiedenis dat op zo’n magistrale manier de Bijbel en het complete verlossingsverhaal tot klinken brengt.

De Klijn grijpt op zijn beurt naar de abstractie, een verhalende abstractie waarbij vormen en kleuren een uitbeeldende rol spelen. Deze abstracte vormen combineert hij bovendien met herkenbare elementen als brokstukken en wolken, zodat hij uitkomt bij een rijke en plooibare semi-abstracte taal. Met die taal kan hij met de muziek en het libretto meebewegen en kunnen blauwe, rode en oranje verticale banen, duisternis en licht, het ene moment staan voor de geboorte van het Christuskind in een land van diepe duisternis en het volgende moment voor de man, veracht en van mensen verlaten, die in zijn liefde onze ziekten en smarten op zich nam.   

‘Ik wist wat er gezongen werd, aldus de kunstenaar, ‘maar door de muziek werd ik opgetild en liet ik mij mee drijven. Er ontstond niet één beeld dat zich steeds verder ontwikkelde, maar er ontstond een reeks van beelden die over elkaar heen werden geschilderd. Die afwisseling van beelden was een adembenemend avontuur, niet alleen voor de mensen die toekeken, maar ook voor mijzelf.’

‘In alle vier versies van de Messiah begon ik met wolken op een donkerblauwe ondergrond. Steeds meer wolken en nog meer wolken. Vervolgens kregen deze wolken gouden randjes. Dat alles is het voorspel waarin God zijn belofte verkondigt en meedeelt dat het Joodse volk voldoende gestraft is. Er komt iets nieuws. Met dat bericht beginnen de verticale kleurbanen op het doek gestalte te krijgen. Eerst dun en ijl, dan breder en voller. Steeds kleuriger. Ten slotte is er een machtige witte (Messiah I) of veelkleurige (Messiah IV) baan die vanuit de hemel op de aarde neerdaalt. Het teken dat de Messias bij God vandaan komt, naar ons toe, op aarde.’

De schilderijen leggen het accent op het licht (wit en geel) en de liefde (rood en oranje), die vanuit de hemel (blauw) naar ons toekomen, op alles wat God in de Messias en Christus in zichzelf ons geven. Dat is naar mijn idee de kern van Marc de Klijns verbeelding van de Messias.

Toch is niet alles in de schilderijen kleurig en licht, er zijn ook donkere stukken. De Klijn zegt daarover: ‘Helemaal onderaan, zogezegd op de horizontale bodem, zien we een desolate verwoeste aarde, een ruïne van een vergaan landschap waarvoor in de plaats straks de nieuwe aarde zal verschijnen.’

In versie I zit meer duisternis dan in versie IV. Aan de ene kant laten die donkere plekken in Messiah I de kleuren duidelijker spreken, net zoals wij mensen negatieve ervaringen nodig hebben om positieve ervaringen als blijdschap en geluk naar waarde te kunnen schatten. Aan de andere kant geeft de lichte, uitbundige Messiah IV met zijn brede kleurbanen ons een bijna-voorproefje van de nieuwe aarde, waar we alle duisternis achter ons zullen hebben gelaten, gedompeld in het licht en de liefde van de Messias.

*******

Marc de Klijn: Messiah I, 2016, acryl op doek, 130 x 130 cm.

Marc de Klijn: Messiah IV, 2016, acryl op doek, 130 x 130 cm.

Marc de Klijn is in 1939 uit muzikale Joodse ouders geboren en overleefde WO II als onderduikkind. Hoewel in een Joods gezin opgegroeid, was er thuis geen ruimte voor het jodendom of religie in het algemeen. Vervreemd van zijn Joodse wortels kwam hij via L’Abri in Zwitserland in aanraking met de Bijbel en kwam hij in 1970 tot geloof. Als grafisch ontwerper in Amsterdam werkte hij o.a. voor Otto Treumann, diverse uitgeverijen, en gaf o.a. vorm aan het boek Weerklank van Anne Frank. Daarna stapte hij over op Tekenen/Schilderen (Staatsexamen MO-A en MO-B) om in het kunstonderwijs terecht te komen. In 1979 werd hij docent aan de Kunstacademie CABK te Kampen. Zijn schilderwerk ontwikkelde zich vanaf 1980 en beperkte zich aanvankelijk tot realistische en soms gestileerde landschappen in aquarel. Na 1990 ging hij over op veel grotere formaten en werkte hij met acryl. Onderwerpen waren veelal spirituele thema’s die hij abstract weergaf. In 1995 bezocht hij met zijn vrouw, de keramiste Henny van Hartingsveldt, het voormalige vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Een verpletterende ervaring die hem heftig confronteerde met zijn Joodse afkomst. Het resulteerde in een uitgebreide reeks werken over de holocaust en in een kunstboek getiteld De doden zullen herrijzen (2004). Marc de Klijn en zijn vrouw zijn in 2013 geëmigreerd naar Israël, wonen in een kleine voormalige moshav Mata dichtbij Jeruzalem en zijn lid van een Messiaanse geloofsgemeenschap. Voor meer over hun werk, zie www.artmahe.com.

Een compilatie van de uitvoering van de Messiah en het tot stand komen van Messiah II van Marc de Klijn is te volgen op een filmpje van You Tube getiteld: Marc and the Messiah, klik hier.

Marleen Hengelaar-Rookmaaker is hoofdredacteur van ArtWay.

ArtWay beeldmeditatie 7 mei 2017