Advent - Licht der wereld door Filippo Rusuti

Filippo Rusuti: Ego Sum Lux Mundi

Licht van de wereld

door David Lyle Jeffrey

De boog boven de poort van de grote basiliek de Santa Maria Maggiore in Rome zal vlak nadat hij in de vijfde eeuw gebouwd was ongetwijfeld een kunstwerk of een of ander symbolisch werk hebben bevat. We weten niet zeker wat het was, maar was het gebouw gebruikt als Romeins gerechtshof (waarop het zoveel lijkt dat het soms ten onrechte is aangezien voor een aangepast keizerlijk gebouw), dan zou daar waarschijnlijk het embleem van de Romeinse keizers, de sol invictus, de onoverwinnelijke zon, hebben gestaan. Christelijke basilieken liggen qua ontwerp heel dichtbij de Romeinse basilieken (zie hieronder), zodat ze in hun architectuur de oude orde van het Romeinse recht en de nieuwe wet van genade en barmhartigheid in Christus met elkaar verbinden.

De bouw van de Santa Maria Maggiore startte binnen een jaar na het Concilie van Efeze (431) en eindigde acht jaar later. De kerk werd opnieuw gedecoreerd in de 13e eeuw. Voor de boog aan de binnenkant van poort, waar in de Romeinse oudheid de sol invictus zou hebben gestaan, werd ergens tussen 1288-1297 door Filipo Rusuti een nieuw mozaïek met een opvallend christologisch thema gemaakt. Deze afbeelding gaat terug op een vroegere Byzantijnse mozaïek waarop Christus is afgebeeld als een jonge keizer omringd door vier dienende engelen. Maar hier zit hij als een Romeins rechter op een troon en de evangelietekst in zijn hand maakt aanspraak op een goddelijke status: ‘Ik ben het licht van de wereld’ – woorden die een aanval op het Romeinse keizerrijk vormden toen Jezus ze voor het eerst uitsprak.

De engelen beelden waarschijnlijk de ‘vier dochters van God’ uit: Rechtvaardigheid en Waarachtigheid met hun getrokken zwaarden en boven hen Barmhartigheid en Vrede (cf. Ps. 84:10; Vulgaat 84:11). De bijbeltekst die Christus openhoudt is Johannes 8:12, waar in het Latijn staat: ‘Ego sum lux mundi, qui…’ De lezer moet de rest uit zijn hoofd aanvullen, omdat het mozaïek te weinig ruimte biedt: ‘qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae.’ ‘Ik ben het licht voor de wereld. Wie mij volgt loopt nooit meer in de duisternis, maar heeft licht dat leven geeft.’ Bij Romeinse christenen lag de oude duisternis nog vers in het culturele geheugen en was het contrast met het licht van Christus overduidelijk. In de adventstijd staat de belofte van dat onoverwinnelijke licht nog altijd centraal en vormt ze nog steeds een uitnodiging om Christus te aanbidden.

*******

Filippo Rusuti: Ego Sum Lux Mundi, 1288-1297, mozaïek, Santa Maria Maggiore, Rome.

Filippo Rusuti (c. 1255–c. 1325) was een Italiaans schilder werkzaam in Rome tussen 1288 en 1297 en in Napels rond 1320. Dit betreft alleen zijn gesigneerde werk.

David Lyle Jeffrey is hoogleraar Literatuur en Geesteswetenschappen aan de Universiteit van Baylor in de VS. Binnenkort komt van zijn hand het volgende boek uit: The Beauty of Holiness: Art and the Bible in Christian Culture (Eerdmans, 2017).

ArtWay beeldmeditatie 18 december 2016