Collectief Walden - BM - Miranda van Holland

Collectief Walden: Olie

Ontroerend mooi en gruwelijk

door Miranda van Holland

Afgelopen 15 oktober voerde het Collectief Walden tijdens het jaarlijkse Geestdrift Festival – een festival op het snijvlak van geloof, engagement en kunst – in de Janskerk in Utrecht de voorstelling ‘Olie’ op. Collectief Walden maakt performances en installaties op het kruispunt van kunst, filosofie en wetenschap, vanuit de overtuiging dat wetenschap kunst kan inspireren en kunst wetenschap invoelbaar kan maken. Door onderzoek te doen naar de achterliggende biologie en filosofie van een landschap graaft het collectief een verhaal op en vertelt dit verder via poëtische beelden, theatrale performances en verhalende voordrachten.

De organisatoren van het Geestdrift Festival hadden Collectief Walden benaderd om een aangepaste uitvoering van de voorstelling ‘Olie’ te ontwikkelen, die zij eerder in het Bijbels Museum in Amsterdam hadden uitgevoerd in kader van het ‘Zondeproject’. Collectief Walden linkte de zonden van hebzucht aan de wereldwijde verslaving aan aardolie en de bereidheid van de mens de schepping te ontwrichtingen in haar dorst naar olie.

De voorstelling bestaat uit drie basisonderdelen, namelijk zoet water (in de vorm van ijs), aarde en olie. Met deze drie ‘ingrediënten’ werd gedurende de performance een installatie opgebouwd. Bij deze wil ik u meenemen naar de performance zoals Walden deze tijdens het Geestdrift Festival uitvoerde.

Een enorm ei van ijs lag gedurende het hele festival te wachten in het doopvont van de Janskerk. Festivalbezoekers werden uitgenodigd het ijs aan te raken en onder de streling van warme handen liep het doopvont langzaamaan vol met vers doopwater. Bezoekers waren vooraf aan de performance dus al deel van het verhaal dat Collectief Walden hun later op de dag zou brengen.

‘Wij zijn verslaafd aan olie,’ luidden de onheilspellende woorden waarmee actrice Hella Godee zich tot haar toehoorders richtte, terwijl aan haar linkerzijde Walden acteur René van Bakel grote vaten goudglanzende olie in een aquarium op een altaar in de Janskerk goot. Dit beeld werd omlijst met het van het klagelijk geluid van de basklarinet van Thijs van Vuuren. Elke seconde worden er zo’n 1000 vaten olie uit de aarde omhoog gepompt. Olie, de brandstof van onze economie, het hoofdbestanddeel van ons moderne bestaan, het glanzende smeersel van onze verslaving. Maar olie wordt schaarser, de reserves dreigen op te raken. Dit zal niet zonder gevolgen blijven, want oliewinning is van grote invloed op ons milieu en met name op de winning van zoet water. ‘Slechts drie procent van het water op aarde is zoet, het grootste deel van deze zoetwatervoorraad, namelijk zeventig procent, zit vast in ijs.’  

Op rustige toon beschreef Hella hoezeer wij gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor het smelten van het ijs op poolkappen en gletsjers. René had inmiddels het kleiner geworden ijsblok uit het doopvont gehaald en droeg deze in zijn armen naar het altaar. Aldaar begon hij met een bijl op het ijs in te hakken terwijl Hella onverstoorbaar te midden van rondvliegende ijssplinters haar sombere verhaal over het verdampen van de belangrijkste zoetwaterbronnen op aarde vervolgde. Het op maat gehakte stuk ijs liet René voorzichtig in het glazen aquarium zakken, terwijl het oliepeil in het aquarium gevaarlijk steeg.

Vervolgens werd het laatste element, aarde, in het aquarium gestort, terwijl feiten en verhalen over de toekomst van de aarde werden uitgesproken, afgewisseld met de betoverende klanken van de basklarinet. De aarde drukte de ijsklomp verder naar beneden en bracht de olie in het aquarium verder in beweging. De drie elementen gingen in hun glazen behuizing een spannende en bewegelijke dans met elkaar aan. Op deze wijze ontstond er een installatie die gedurende de dag telkens veranderde. Het verder smelten van het ijs deed de aarde verder verbrokkelen en langzaamaan richting de bodem zakken.

Video: https://www.youtube.com/watch?v=jUuPM_VgunY

De doodse stilte na afloop van de voorstelling lag een minuut lang als een zware deken over de Janskerk. Met ‘Olie’ weet Collectief Walden een even prachtig als aangrijpend stuk neer te zetten, waarin de destructie van de aarde voor onze ogen vorm krijgt. ‘Olie’ is intens en persoonlijk, maar evenzeer gruwelijk confronterend. De mens is geen geïsoleerd wezen ver verheven boven de schepping, maar staat met haar poten in de spreekwoordelijke klei. Klei die steeds verder verzilt omdat zoet water schaarser wordt, omdat er geen einde lijkt te komen aan onze hebzucht en dorst naar olie. Collectief Walden houdt haar publiek een spiegel voor en hoewel deze boodschap ingrijpend en heftig is, heb ik nooit eerder een dergelijk verhaal zo esthetisch uitgevoerd zien worden. En dat maakt de impact van ‘Olie’ alleen maar groter.

*******

Foto’s: Daniel Roozing.

Collectief Walden bestaat uit een acteur, een bioloog, een filosoof, een dramaturg en een producent – vijf kunstenaars. Collectief Walden maakt performances en installaties op het snijvlak van kunst, filosofie en wetenschap vanuit de overtuiging dat wetenschap kunst kan inspireren en kunst wetenschap invoelbaar kan maken. Het collectief werkt graag op sprekende locaties en maakt na observatie en analyse een werk dat in dialoog gaat met het verhaal van de omgeving. Door onderzoek te doen naar de achterliggende biologie en filosofie van een landschap, graaft Collectief Walden dit verhaal op om verder te vertellen via poëtische beelden, theatrale performances en verhalende voordrachten. www.waldencollective.org

Miranda van Holland is kunsthistoricus en momenteel religiewetenschapper in opleiding aan de VU. Zij is als programmamaker en presentator verbonden aan het Geestdrift Festival.  

ArtWay beeldmeditatie 6 november 2016