Garibay, Emmanuel - BM - Rod Pattenden

Emmanuel Garibay: Bathala

Christus in Azië: de grote verstoorder

door Rod Pattenden

Deze Christusfiguur lijkt dwars door het doek van het schilderij heen met grote stappen op ons af te komen om met hamer en koevoet onze gang van zaken ondersteboven te keren. Deze persoon – geen vriendelijke verlosser of zachte vreedzame man die zich zou thuis voelen in onze burgerlijke kerken – staart recht vooruit naar een beslissend punt in de wereld van de kijker. Hij spoedt zich naar een afspraak met de toekomst. Hij heeft twee paar ogen, het ene wellicht gericht op de kijker, het andere op een aanstaand moment van ontwrichting. Dit is Christus de bevrijder, ontregelaar, profeet en bouwer, met in zijn ene hand een hamer om op te bouwen en in de andere een koevoet om af te breken. Dit is iemand met felle passie en daadkracht, een instabiele, onvoorspelbare kracht van vernieuwing, een beeldenstormer, een verwoester van denkbeelden, die zijn ogen gericht houdt op opdoemende signalen van gerechtigheid en barmhartigheid.

Dit is een werk van de Filipijnse kunstenaar Emmanuel Garibay, een kunstenaar die in zijn geboorteland wijde erkenning ontving voor zijn kritische en ontroerende realistische afbeeldingen van de Filipijnse samenleving. Garibay is een warme persoonlijkheid met een scherp oog voor onrechtvaardigheid en opgeblazen zelfingenomenheid. In een hoofdzakelijk christelijk land neemt hij de conventies en comfortabele ideaalbeelden van zijn cultuur onder de loep om aan te zetten tot verandering en vernieuwing. Zijn werken zijn vaak grappig, ironisch en vol nieuwsgierigheid en medeleven. Zij verbeelden dikwijls arme mensen in waardige posities, daarmee de rollen omdraaiend van degenen die maar al te vertrouwd zijn met hun macht, sociale status en de valkuilen van hun positie.

Garibay is extra scherp als het gaat om religieuze afbeeldingen. Deze Christus is niet Europees en licht-getint, zoals de Spanjaarden hem gedurende hun 400 jaar durende koloniale overheersing afschilderden. Hij sluit ook niet aan bij de glimmende televisie-evangelisten en wonderdoeners die meekwamen met de Amerikaanse popcultuur. Deze Bathala – die de Schepper van het Tagalog volk is – is een inheemse Christus, die vanuit de eigen cultuur opkomt als een kracht van hoop en bevrijding.

De Europese kolonisatie van de Filipijnen verschilt van die in de meeste andere landen in Azië. Waar de rest van de regio zijn verschillende inheemse culturen en voornamelijk boeddhistische religieuze gebruiken heeft behouden, zijn de Filipijnen meer dan 400 jaar onderworpen geweest aan Europese kolonisatie. Vanaf 1540 regeerde Spanje over deze keten van meer dan 700 eilanden, die door handel en culturele banden nauw verbonden waren met de andere Spaanse kolonies Mexico en Cuba. Vervolgens annexeerde de VS in 1898 het land tijdens hun koloniale expansie. Pas in 1945 werden de Filipijnen onafhankelijk en momenteel bestaat de bevolking uit meer dan 100 miljoen mensen. Het is een land met een gespleten persoonlijkheid: de toeristische brochures beweren dat de Filipino’s de meest gelukkige mensen op aarde zijn, terwijl ze nog steeds de gevolgen van het koloniale juk ondervinden en gevangen zijn in corruptie en de oprukkende globalisering.

Emmanuel Garibay’s levendige en expressieve werken bieden een sympathiek venster op dit complexe maar ook prachtige land. Ze geven een inkijk in de gecompliceerde problemen ten gevolge van de kolonisatie en dagen de kijker uit om de dingen te zien zoals zij werkelijk zijn. Garibay's zoektocht naar een Aziatische of inheemse Christus staat centraal in zijn werk. In deze zoektocht legt hij de vinger bij onze blindheid voor de waarheid, omdat we allemaal cultureel bepaald zijn en we zaken als natuurlijk en vanzelfsprekend beschouwen, terwijl ze in feite worden gedicteerd door onze context.

Eenvoudig gezegd: is het juist Christus af te beelden als een Europeaan met blond haar en blauwe ogen of misschien als iemand uit het Midden-Oosten met een donkerder huid en een krullende donkere baard? Garibay haalt het vlies weg dat over onze ogen ligt, zodat we ons realiseren hoezeer ons beeld van Christus is geconditioneerd. We zijn immers geneigd hem weer te geven als iemand van onze eigen cultuur en als brave burger die de wetten gehoorzaamt. Maar deze Christus is ineffectief en mist zijn roeping als profeet. Het werk Bathala geeft Christus weer als cultuurverstoorder. Garibay wil een Christus doen opstaan die is vrijgezet van stereotypes, kerkelijke vroomheid en goede manieren – een Christus, die de gevestigde orde op z'n kop zet en een rechtvaardiger en meer humane wereld doet oprijzen.

********

Emmanuel Garibay: Bathala, 1997, olieverf op doek, 183 x 137 cm, collectie van de kunstenaar.

Emmanuel Garibay is een belangrijk Filipijns kunstenaar, die wijde erkenning geniet voor zijn sociaalgerichte realistische schilderijen en tekeningen. Zijn werk werd tentoongesteld in Australië, Europa en Noord-Amerika. Het werd wereldwijd  gereproduceerd in publicaties die zich bezighouden met gerechtigheid en de zoektocht naar Christus in Azië. In 2011 publiceerde de Overseas Ministries Study Centre (OMSC) een boek van 72 pagina's: Where God Is: The Paintings of Emmanuel Garibay, met daarin een full-colour overzicht van zijn werk. 

Rev Dr Rod Pattenden is een kunsthistoricus en curator uit Newcastle, Australië. Hij heeft veel geschreven over kunst en religie in Australië, Azië en de Pacific. Hij is tevens actief betrokken bij onderzoek naar de relatie tussen geloof, spiritualiteit en kunst. Hij is voorganger van de Adamstown Uniting Church, in Newcastle. http://www.rodpattenden.id.au/.

ArtWay beeldmeditatie 27 november 2016