Grevel, Sylvia - BM - Inez van der Spek

Sylvia Grevel: The Way of the Cross III en IV

Rouwarbeid

door Inez van der Spek

Op het schilderij The Way of the Cross III (2015) van Sylvia Grevel zien we brokstukken lichaam op een kruis. Een kraag van een jas, een arm die om een denkbeeldige schouder is geslagen, twee kleine handen. Iemand is verdwenen, bijna geheel opgegaan in het kruis. Geofferd aan de pijn, aan het wrede toeval dat mensen zomaar treft. De arm en de handen van de ander zorgen – nog net – dat de band met het leven behouden blijft.

In de zomer van 2013 overleed fotografe Ellen A-Tjak op 51-jarige leeftijd aan longkanker. Zij was de levenspartner van Sylvia Grevel, beeldend kunstenares en theologe. Enige weken later overleed onverwachts ook Grevels moeder, 68 jaar oud. In de periode van verdriet en rouw die volgde, merkte ze dat de dood geen taboe meer is. Althans, niet rond de uitvaart. De begrafenis of crematie staat volop in de belangstelling, uitvaartondernemingen schieten als paddenstoelen uit de grond, alles is tegenwoordig mogelijk aan vormgeving en rituelen. In de lange maanden erna valt het echter stil. Behalve voor een intieme kring van betrokkenen verdwijnen de dode én de dood uit het vizier. Ja, in de media zien we documentaires over mensen met (zeldzame) ziektes die gaan sterven. Ook het publieke rouwen rond de dood van een BN’er of de ramp met de MH17 lijkt te getuigen van openheid rond de dood. Maar deze uitzonderlijke gebeurtenissen bevestigen de regel: onze samenleving biedt weinig houvast voor mensen in rouw. In het leven van alledag is rouwen een eenzame zaak.

Kerken organiseren af en toe een herdenkingsdienst en in het maatschappelijk leven is Allerzielen alom een opmerkelijke nieuwe traditie. Deze herdenkingsvieringen op begraafplaatsen ontlenen hun vorm aan de katholieke herdenking van de overledenen op 2 november, maar zijn niet langer gebonden aan een religie. Kunst en literatuur kunnen helpen een ‘rouwdialoog’ op gang te brengen. Met dit begrip geeft de Britse psychoanalyticus Darian Leader in zijn boek Het nieuwe zwart aan hoe essentieel het is dat dood en verlies niet verzwegen maar erkend worden als een vreselijk verlies. Erkend niet alleen door de rouwende zelf maar juist ook door anderen, door de samenleving. De kunsten bieden instrumenten om lijden en dood te verwerken, om ons te helpen rouwen. De talloze unieke manieren waarop ze iets scheppen uit de chaos van het leven zijn modellen voor onze eigen rouwarbeid. Ze kunnen ons helpen onze eigen pijn onder ogen te zien en er vorm aan te geven – of dit nu is met behulp van kunst of op een andere manier.

Sylvia Grevel verricht rouwarbeid met haar schilderijenserie Over-stil-leven, waaronder The Way of the Cross. Door haar werk te presenteren gaat zij een rouwdialoog aan met anderen en krijgt het onzegbare, diep eenzame van ieders persoonlijke verdriet een gedeelde dimensie.

Ook The Way of the Cross IV (2016) is een collage van olieverf en fotografie, een ‘samenplaksel’ van verschillende onderdelen. De verhoudingen zijn nu omgekeerd: de bijna-verdwenen persoon is weer zichtbaar, terwijl de omgeslagen arm en de kleine handen doorzichtig zijn geworden en op afstand geraakt. Het verdriet is nog hevig (nat zijn haar haren en haar jas), maar het kruis heeft ze losgelaten. Niet langer valt ze samen met de pijn. Na dood is er weer leven. Geen glorieuze opstanding, maar een voorzichtig vertrouwen.  

*******

Sylvia Grevel: The Way of the Cross III, 2015, mixed media en The Way of the Cross IV, 2016, mixed media.

Sylvia Grevel is theoloog, beeldend kunstenaar en dichter. Ze is werkzaam bij Radboud UMC als onderzoeker geestelijke verzorging aan zorgprofessionals, creatieve werkvormen en innovatie. Op haar website www.artmeaning.nl zijn meer afbeeldingen van haar werk te vinden.

Inez van der Spek is theoloog en cultuurwetenschapper. Ze schrijft boeken en essays over hedendaagse kunst en levensvragen, het meest recent Venus in de ruimte (2015). Ook werkt ze als redacteur en schrijfcoach. Meer over haar boeken is te vinden op www.inezvanderspek.nl

ArtWay beeldmeditatie 30 oktober 2016