Rembrandt - BM - Reinier Sonneveld

Rembrandt van Rijn: Jacob worstelend met de engel

In gevecht met jezelf

door Reinier Sonneveld

Dit is wat mij betreft een van de interessantste werken van Rembrandt. ‘Jacob worstelend met een engel’ heet het, uit 1659. Worstelend? Het lijkt meer een dans, een vrijage zelfs.

In het oorspronkelijke verhaal in de Bijbel is daar ook wel aanleiding toe. Jacob weet dat zijn tweelingbroer Esau naar hem op zoek is. Hij heeft hem lang geleden ernstig gekwetst. Dit is de nacht ervoor. Morgen zal hij zijn woedende broer ontmoeten. Maar dan komt er ‘iemand’ naar hem toe waarmee hij de hele nacht vecht op leven en dood.

Een engel maakt Rembrandt ervan, zoals ook de traditie wil, maar de Bijbel is er vager over. Alleen indirect blijkt wat over deze figuur, als die de volgende ochtend Jacob een nieuwe naam geeft. Israël. Strijder met God. Een heel volk is naar dit gevecht genoemd.

Heeft Jacob dus die hele nacht gevochten met… God?

De vragen buitelen over elkaar. Waarom liet God het zo lang duren? Of is God in mensengedaante niet sterk genoeg? Of… heeft God het bewust zo lang laten duren om Jacobs karakter te testen? Daar lijkt het nog het meest op. Jacob is nogal laf geweest hiervoor. God onderzoekt hoeveel hij is gegroeid.

Het leven is een test. De enige reden dat God het nog laat voortduren, is dat het ons de kans geeft karakter te tonen.

De volgende dag ontmoet Jacob Esau. Zijn tweelingbroer dus. ‘In jouw gezicht zie ik God,’ zegt Jacob tegen hem.

En dan draait het verhaal weer een paar slagen rond. God is het toch die hij gisteravond heeft gezien? Maar als hij nu in dat gezicht van toen Esau herkent, heeft hij dan eigenlijk met hém gevochten? En als Esau zijn tweelingbroer is en dus ongeveer hetzelfde gezicht heeft als hijzelf, heeft hij dan eigenlijk met zichzelf gevochten?

Het gevecht dat je met je geliefden voert, is uiteindelijk het gevecht dat je met God voert, en dat is uiteindelijk het gevecht dat je met jezelf voert. Wat je een ander verwijt, is wat je God verwijt, is wat je jezelf verwijt.

*******

Rembrandt van Rijn: Jacob worstelend met de engel, 1659, olieverf op doek, 137 × 116 cm. Gemäldegalerie der Staatlichen Museen, Berlijn.

Rembrandt van Rijn (Leiden, 15 juli 1606 – Amsterdam, 4 oktober 1669) was een Nederlandse kunstschilder, etser en tekenaar. Hij geldt algemeen als een van de grootste schilders en etsers in de Europese kunst en als de belangrijkste Hollandse meester van de 17e eeuw. Rembrandt vervaardigde in totaal ongeveer 300 schilderijen, 300 etsen en 2000 tekeningen, met als bekendste werk De Nachtwacht (1642). Zijn werk behoort tot de barok en is zichtbaar beïnvloed door het caravaggisme, alhoewel hij nooit in Italië is geweest. Zijn opmerkelijke beheersing van het spel met licht en donker, waarbij hij vaak scherpe contrasten (clair-obscur) gebruikte om zo de toeschouwer de voorstelling binnen te voeren, leidde tot levendige scènes vol dramatiek. Rembrandts repertoire bestond uit onder meer bijbelse taferelen, historiestukken en portretten, waaronder opmerkelijk veel zelfportretten.

Reinier Sonneveld (1978) is schrijver. Hij leeft van het schrijven van veelal theologische boeken. Hij won de Publieksprijs voor het Beste Christelijke Boek. Reinier is voorzitter van ArtWay.  

ArtWay beeldmeditatie 25 september 2016