Andres Serrano: Piss Christ

Andres Serrano: Piss Christ

Serrano's Piss Christ heroverwogen

door Edward Knippers

Ik hoorde voor het eerst over Piss Christ van Andres Serrano tijdens een gesprek met Howard Fox, de toenmalige curator voor hedendaagse kunst in het L.A. County Museum. Ik informeerde of Fox openstond voor een expositie van christelijke kunst. Hij bleek voornemens te zijn Piss Christ in Los Angeles te exposeren en vroeg me met dit werk als voorbeeld hoe breed mijn definitie van christelijke kunst was. Het viel me zwaar een plastic kruis ondergedompeld en gefotografeerd in de urine van de kunstenaar als christelijke kunst te beschouwen. Het bleek voor de christelijke bevolking in Noord-Amerika nog problematischer toen Piss Christ samen met Robert Mapplethorpe's X Portfolio, een serie zeer pornografische foto's, het middelpunt werd van de controverse rond de Amerikaanse kunstsubsidie. Velen zagen Piss Christ als symbool van de seculiere aanval op het christelijk geloof.

Deze aanval was des te schrijnender, omdat er duidelijk partijdigheid in het geding was. Zou de National Endowment for the Arts, de kunstsubsidie van de Amerikaanse regering, ook een kunstwerk financieren dat een feministisch icoon bespotte? Of een werk met een duidelijk pro-life statement? Of een niet-ironisch bedoelde christelijke afbeelding gebaseerd op een duizendjarige kunsttraditie? Waarschijnlijk niet. Toch leek het alsof iedere godslastering kon rekenen op een positieve subsidiebeoordeling van het NEA.

Het was een bijzonder moeilijke tijd voor de serieuze christelijke kunstenaar. Aan de ene kant leek het alsof de kunstwereld de waarde van werken bepaalde op basis van de mate waarin het shockeert. Aan de andere kant werd de kunstwereld aangevallen door christenen die zelden oog hadden gehad voor de waarde van kunst. Was het te midden van dit alles nog mogelijk Serrano's Piss Christ onbevooroordeeld te bekijken?

Het werk is op zich best mooi. We zien een crucifix die bijna nostalgisch opgloeit in een tijdloze gouden mist. Het is de titel die shockeert. In onze sociale context is plassen op iets of iemand een krenkende handeling van buitengewone minachting. Als we de gouden mist in ons hoofd omzetten naar gele urine, stuit ons dat tegen de borst. Urine is voor ons een vies noodzakelijk kwaad waar we het liefst zo min mogelijk aan denken.

Ook helpt het niet om te proberen het te relativeren door het gele vocht te zien als een vloeistof die door de oude Romeinen gebruikt werd als bleekmiddel of door Mahatma Ghandhi vanwege haar geneeskrachtige eigenschappen. Of om te weten dat dat lichaamsvloeistoffen vaker deel uitmaken van Serrano's artistieke vocabulaire en dat hij rooms-katholiek is grootgebracht en hij zichzelf nog steeds christen noemt. Noch helpt het om te weten dat hij met dit werk mogelijk de reductie aanvalt van een van de meest kostbare gebeurtenissen voor het christendom tot een plastic prul. Voor de meesten van ons is het in gedachten samenvoegen van zoiets smerigs als urine met een heilig voorwerp een brug te ver. Gevoelsmatig is er op Christus gepiest.

Toch heeft God zichzelf in Christus verlaagd door vanuit de hoge hemelen af te dalen naar de diepste beerputten van zijn gevallen schepping. De Amerikaanse schrijfster Flannery O'Connor sprak over ‘het zweet en de stank van het kruis’. Wordt in het licht hiervan dit schandelijk kunstobject niet getransformeerd van godslasterlijk naar een proclamatie van waarheid, zelfs van goddelijke waarheid? Ik denk van wel. Ik kan het niet anders zien dan als een leerzaam object dat ons ontdoet van al onze romantische rommel en ons bepaalt bij de harde realiteit van wat Christus voor ons heeft gedaan. Ik denk dat Serrano's werk ons op een krachtige manier confronteert met het feit dat onze Heer al onze vuiligheid is binnengegaan om ons te bereiken met zijn liefde.

Ongeacht Serrano’s intentie en alle culturele ophef is Piss Christ voor mij een elegante proclamatie van een heel belangrijke christelijke waarheid: namelijk dat onze geliefde Heer en Verlosser op aarde is gekomen om ons te verlossen door zijn liefde. Andres Serrano heeft ons een opmerkelijk en passend beeld hiervoor geschonken. Moge onze Heer ons begrip van de waarheid van dit beeld vergroten, zodat wij onze wandel met hem mogen verdiepen.

*******

Andres Serrano (geboren in 1950 in New York) is een Amerikaanse fotograaf die kunst en fotografie studeerde aan het Brooklyn Museum in 1967–69. Hij gaf later toe dat hij in de jaren daarna drugs verkocht en verslaafd was. In de jaren ’80 keerde terug naar de fotografie en maakte hij grote kleurenafbeeldingen, voornamelijk dramatische en provocerende figuratieve composities. De intensiteit van deze afbeeldingen herinnerde de kunstenaar aan de passiespelen die hij zag tijdens zijn jeugd in een Spaans rooms-katholiek gezin. Een interesse in lichaamsvloeistoffen – bloed, urine, melk, zaad – soms geïsoleerd (Milk, Blood, 1986), soms gecombineerd met kruisvormen of reproducties van beeldhouwwerk (Blood Cross, 1985), leidde de kunstenaar tot het maken van zijn beruchte Piss Christ. Dit werk werd getoond in het Southeastern Center for Contemporary Art (SECCA) in Winston-Salem, N.C. in 1988, gedeeltelijk gefinancierd door de American National Endowment for the Arts (NEA). Veel bezoekers vonden het werk goddeloos en oneerbiedig en maakten bezwaar tegen de steun van de NEA, die wordt gefinancierd door belastinggeld. Het publieke debat dat werd veroorzaakt door dit en andere provocatieve kunstwerken zorgde ervoor dat het Amerikaanse congres de subsidiëring van individuele kunstenaars aan banden legde en het budget van de NEA aanzienlijk terugbracht.

Edward Knippers is een Amerikaans schilder en graficus. Hij had meer dan 150 exposities, waarvan de helft solo-exposities en waaronder tentoonstellingen in verschillende musea. Knippers' werk is opgenomen in een groot aantal openbare en privécollecties. Het boek VIOLENT GRACE, een retrospectief, is onlangs gepubliceerd door Fresco Fine Art Books, Albuquerque, NM. Zie: www.edwardknippers.com.

ArtWay beeldmeditatie 3 juli 2016