Flokstra, Erna - BM - Wil Arts

Erna Flokstra: Dante’s herinneringen I en V

Dante’s herinneringen – met en zonder woorden

door Wil Arts

Resten inkt in de vouwen, hier en daar een veeg of een vlek. De lijnen lijken het linnen te doorsnijden, je ziet welvingen die twee hoofden en schouders doen vermoeden. Eén arm van een omhoog torende figuur ligt gebogen om een lager geplaatste figuur heen, die op zijn beurt zichzelf als het ware vasthoudt. De andere armen hangen laag naar beneden. Zó bescherming zoeken en vinden, met je rug tegen het lichaam van de ander aan, als tegen een muur, nog warm van de zon.

In de Domkerk in Utrecht is werk van Erna Flokstra tentoongesteld, gebaseerd op De goddelijke komedie van Dante Alighieri (1265-1321). Zij schaart zich daarmee in een lange rij kunstenaars die deze tocht door de hel, over de louteringsberg naar het paradijs hebben verbeeld.

Waar te beginnen? Dante’s tekst is lang, de commentaren en toelichtingen onoverzienbaar. Waar gaat dit verhaal over en wat spreekt jou en mij nu daarin aan? Erna Flokstra startte haar eigen reis met Dante op het moment dat hij op de grens van het paradijs is aangekomen en zijn geliefde Beatrice weerziet. Hij wil zijn vreugde over dit weerzien delen met zijn gids Vergilius, die dan verdwenen blijkt te zijn. Dante barst in tranen uit. Volgens Beatrice hoeft Dante niet te huilen om Vergilius, er zullen belangrijkere dingen gebeuren om over te treuren. Maar Dante huilt wèl. Daar begint de tentoonstelling mee: hoe zien Dante’s herinneringen aan Vergilius eruit? Welke momenten van genegenheid met Vergilius koestert Dante? Wat voor vriendschap licht op?

Een selectie van citaten onthult Dante’s herinneringen aan momenten van tederheid, van fysiek gedragen, getroost en beschermd worden. Bijvoorbeeld: ‘En zoals een moeder, die wakker geschrokken door het lawaai, de vlammen hoog ziet oplaaien, haar zoontje opneemt en wegvlucht en zich – meer bezorgd voor hem dan voor zichzelf – de tijd niet meer gunt een hemd aan te trekken, zo nam mijn gids mij ook zonder ook maar een moment te twijfelen in zijn armen.’ Eveneens in het deel over de hel: ‘Na goed te hebben nagedacht en nadat hij de puinhoop eerst goed had bekeken, opende Vergilius zijn armen en pakte me stevig vast.’ En in het gedeelte over de louteringsberg: ‘Ten slotte kwamen we op een plek aan waar de dauw strijd leverde met de zon. Ik bood hem daarom mijn betraande wangen aan, waarop hij vervolgens, door ze met dauw te wassen, de natuurlijke kleur, die er door de helledamp aan was ontnomen, weer helemaal terugbracht.’ 

Meer kennis van Dante’s Goddelijke komedie is niet nodig om het geëxposeerde werk te kunnen waarderen. Getroffen door de kwetsbaarheid van Dante en door de uitgesproken lichamelijke uitingen van vriendschap maakte Erna Flokstra een reeks tekeningen en aquarellen.

Gekreukelde linnen doeken van ca. 60 bij 90 cm zijn losjes over panelen gehangen. De zwart-wit voorstellingen komen aan de achterkant van het paneel terug in kleine ingelijste gekleurde aquarellen.

Op het doek hierboven suggereren doorlopende, zich herhalende lijnen zonder hoeken een in elkaar gedoken lichaam. Of zijn het er toch twee? De een weggekropen bij de ander? Gezichtsloze draadsilhouetten, twee slanke voeten bungelen in de lucht. “En toen Dante merkte dat hij beetgepakt werd, zei hij tegen mij: ‘Kom hier, dan kan ik je vasthouden.’ En van ons beiden maakte hij één bundel.”

Met een paar mensen liep ik langs de expositie, ze merkten op: ‘Het zijn net lijkwaden.’ ‘Die doeken doen mij denken aan de tekeningen die in concentratiekampen werden gemaakt. Zo verkreukt, met zwarte vegen en een paar lijnen.’ ‘Herinneringen als proppen papier, uit de prullenbak gevist en gladgestreken.’ ‘Zo was het, als ik terugkijk op de tijd dat ik ernstig ziek was. Ik kon niks, ik hing maar wat tegen mezelf aan.’ “Dit gaat over barmhartigheid. Zei Franciscus niet zoiets: ‘Gelukkig degene die zijn medebroeder in diens broosheid draagt, zoals hijzelf ook gedragen zou willen worden, als hij zich in dezelfde situatie bevond.’”

*******

De tentoonstelling is nog tot 15 juni te zien in de Domkerk te Utrecht.

Erna Flokstra: Dante’s herinneringen I en V, 2015-2016, etsinkt op linnen doek, ca. 90 x 120 cm.

Erna Flokstra (theologie, kunstgeschiedenis) werkte als programmamaker politiek en cultuur bij de Nederlandse Publieke Omroep en als docent cultuurgeschiedenis en visuele communicatie op een Hogeschool voor de Kunsten. Naast haar werk brengt ze historisch erfgoed in beeld. Eerder behandelde ze de Copernicaanse omwenteling en Griekse mythen. E-mail: eflokstra@xs4all.nl.

Wil Arts (1950) filosoof, was werkzaam als supervisor en docent kunst & spiritualiteit op opleidingen HBO theologie in Nederland en Cuba. Zij coacht jonge theologen en begeleidt groepen op het terrein van zingeving en kunst. Als lid van de tentoonstellingscommissie van de Domkerk te Utrecht was zij betrokken bij de totstandkoming van de tentoonstelling ‘Dante’s herinneringen’.

ArtWay beeldmeditatie 22 mei 2016