Schilt-Geesink, Femmy - BM - José Verheule

Femmy Schilt-Geesink: Scheppingsraam

En God zag dat het goed was

door José Verheule

Kort geleden verscheen er een boek met vragen van kinderen aan paus Franciscus. Een van de vragen was: ‘Wat deed God voor de aarde werd gemaakt?’ Een lastige, maar de paus had er een antwoord op: ‘God had lief. Dat is wat God doet. Want God is liefde.’

Dit antwoord brengt je meteen bij de kern van waar het in de schepping om draait: liefde is niet zomaar een emotie, het is een bezielende kracht. Een dynamische energie die ik terugzie in de prachtig gebrandschilderde ramen van Femmy Schilt-Geesink in het schilderachtige kerkje van de protestantse gemeente in Egmond aan Zee. De zon schijnt zacht door de ramen en doet de kleuren oplichten. Bovenin licht en onder donker, met een en al beweging daartussen. Steeds komt het beeld van een kruis terug dat onder en boven verbindt. Een kruis waarvan het hart, de kern (daar waar de horizontale en verticale lijnen samenkomen), misschien wijst op het hart van God? Bevindt zich in dit hart de kracht van Gods liefde die alles beweegt?

‘En God sprak: Er zij licht. En er was licht.’ In het linker raam, de eerste dag van de schepping, zie je het licht bovenin vanachter het hart van het kruis uitwaaieren in cirkels, steeds wijder, tot in het diepe duister beneden, waar je precies de omgekeerde beweging ziet. Een beweging naar binnen: het duister trekt het licht naar binnen, slorpt het op, als in een zwart gat. Zal de duisternis, het gemis, het gat in ons leven, het licht kunnen smoren? In het hart van de draaikolk is een weerspiegeling te zien van het hart van het kruis daarboven. En ik zie opeens de subtiele veranderingen in die weerspiegeling. Daar waar boven de uiteinden van het lichtende kruis (dat als een zwaard het duister klieft) toelopen, lopen die uiteinden beneden juist uit. Waardoor samen met de kleur wit en de dwarsstreepjes het beeld wordt opgeroepen van veren, staart en vleugels van een duif.

In Genesis staat dat de Geest van God als een vogel over de duistere oervloed zweeft van een aarde die nog ‘woest en leeg’ is, onherbergzaam en verlaten: onleefbaar. Maar alleen al het scheren van Gods Geest over de kolkende watermassa, die lichte aanraking van de warmte van zijn adem die eroverheen strijkt, brengt verandering. Het maakt dat de onoverwinnelijke donkere watermassa vanaf nu gewoon ‘water’ heet. Mijn oog valt op de ‘luchtbelletjes’ in de lichtstralen die van boven komen. Het lijken wel zuurstofcellen die in bloedbanen vanuit een kloppend hart rond gestuwd worden. Waar ze komen brengen ze leven. Ze dringen door tot in de donkerste kringen. ‘En God zag dat het licht goed was.’

In het tweede raam zie je achter het kruis het licht uiteen breken in alle kleuren van de regenboog, rondom een lichtende driehoek, het alziend oog. Beeld van Gods aanwezigheid? God laat ruimte ontstaan tussen hemel en aarde: levensruimte. Het kruis, centraal in het midden, maakt scheiding tussen het kolkende water onder en de stralende hemel boven.

Maar tegelijk vormt het kruis ook de verbindingsweg tussen beide. Kijk maar hoe een grote waterdruppel a.h.w. vanonder naar boven getrokken wordt, om in het midden, in de warmte van Gods aanwezigheid, te verdampen en er bovenin als wolk uit op te stijgen naar de hemel. Als water verdampt breekt het licht uiteen in kleuren. Gebroken licht… beeld van Goede Vrijdag? Op de tweede dag van de schepping gaat het over scheiden en uiteen breken. En alleen op deze dag staat er niet dat God zag dat het goed was.

Maar op de derde dag komt het dubbelop goed! In het derde raam zie je bovenin dat het hart van het kruis is open gebloeid als een bloem: een zonnebloem die straalt over een aarde die tot leven komt. Het donkere water is niet langer heerser op aarde, maar ingeperkt tot een rivier die niet langer het leven bedreigt, maar leven geeft. Het oppervlak van het water is zo helder geworden dat de bomen vol vruchten zich erin spiegelen. Waterlelies drijven op het water en openen hun hart om de warmte uit Gods hart, de stralende bloem, op te vangen. Hemel, aarde en water zijn niet langer met elkaar in tegenspraak.

Uit de donkere aarde beneden ontkiemt het graan en groeien vruchten. Het zaad sterft alleen nog in de aarde om op te staan, zoals Jezus opstond op de derde dag. Alles lijkt op de tuin van Eden, het paradijs, maar ook op de tuin die met Pasen opbloeit rond het open graf. En tot twee keer toe wordt gezegd dat God zag dat het goed was.

Goed is meer dan mooi. Ook van een verlaten landschap kan schoonheid uitgaan. Maar goed kun je het alleen samen hebben. Liefde vraagt om gezelschap. Je voelt waar God op uit is.

*******

Femmy Schilt-Geesink: Scheppingsraam in het protestantse kerkje in Egmond aan Zee, 1958.

Femmy Schilt-Geesink (1908-1988) was een Nederlandse schilderes en glazenierster. Ze studeerde korte tijd piano aan het Conservatorium van Amsterdam voor ze overstapte naar de Rijksakademie van beeldende kunsten (1928-1933) in Amsterdam, waar ze vanaf 1930 het glazeniersvak leerde van Rik Roland Holst. Ze ervoer het technische aspect als een belemmering en hield zich liever bezig met de kunstzinnige kant. Toen zij in 1934 trouwde met Johan Lodewijk Schilt (1913-2010), nam hij de uitvoering van het werk van haar over. Schilt maakte zo'n 350 vrije werken, veelal gouaches en olieverfschilderijen. Ze kreeg meer dan 150 monumentale opdrachten. In haar glazen is vooral in de verticaal georiënteerde vlakverdeling de invloed van Roland Holst te herkennen. Ze hanteerde vaak een mathematische opbouw, gebaseerd op de gulden snede, waarin natuurmotieven en vormen gestileerd werden weergegeven. Ze haalde haar inspiratie onder meer uit haar interesse voor oosterse filosofie, theologie, biologie, kosmologie en muziek. Ze overleed op 80-jarige leeftijd. Twintig jaar later, in 2008, bracht haar man een boek uit dat aan haar werk is gewijd. Titel van het boek is: Het verhaal achter haar ramen. Ode aan Femmy Geesink. 

José Verheule is theoloog. Ze is met vervroegd emeritaat na als predikant werkzaam te zijn geweest in de PKN in Zaandam. Ze leidt kerkdiensten in een verzorgingshuis en geeft Nederlandse les aan vluchtelingen.

ArtWay beeldmeditatie 10 april 2016