Bruyckere, Berlinde De - BM - A.M. Spijkerboer

Berlinde De Bruyckere: J.L.

Mee-lijden

door Anne Marijke Spijkerboer

Een menselijke gestalte, meer dan levensgroot, naakt, de knieën gevouwen tegen het lijf, zittend op een kruk. Een hoofd is er niet. Het lijkt of er armen om knieën geslagen zijn, maar nee: er zijn geen armen. Het koude licht dat van boven op deze sculptuur van Berlinde De Bruyckere valt, maakt de huid tot een levensechte huid, kwetsbaar, bleek, plooien bij de buik en ontroerend smalle, wat afhangende voeten. Is dit een mens?

Het is mijn eerste reactie: snel aan dit beeld voorbijlopen, want zoveel leed en alleen-zijn is niet aan te zien. Na een paar stappen loop ik toch terug. Ik moet erbij blijven, dit wezen mag niet alleen zijn in de donkere ruimte. In zichzelf gekromd als hij is, hoort hij me misschien, als ik wat zeg. Horen? Als er geen hoofd is, zijn er ook geen oren.

Berlinde De Bruyckere krijgt met haar grote sculpturen een steeds grotere bekendheid. Ze roept afgrijzen en protest op, maar ook ontroering en een gevoel het werk te moeten beschermen tegen de grote donkere kou. Het is net het gewone leven: waar geleden wordt, daar wil je uit de buurt blijven. Maar je wilt ook dichterbij komen, omdat je niet anders kunt.

Berlinde De Bruyckere plaatst een serie van deze plastieken zelf in de traditie van de Man van Smarten: Christus vlak na zijn kruisdood, overdekt met wonden, met een doornenkroon op het hoofd. Het is het meest hopeloze moment van de hele Passiecyclus, niet een moment dat in de Bijbel wordt beschreven, maar wel met een grote rol in de 16de-eeuwse persoonlijke devotie en kunst. De schilderijen en beelden brachten niet zozeer een boodschap over. Ze waren vooral bedoeld om iets van het lijden van Christus te ervaren, met een groot woord ‘navolging’ genoemd.

Blijft het 16de-eeuwse beeld van de Man van Smarten voor iemand van begin 21ste eeuw nog wat op afstand, het werk van Berlinde De Bruyckere lukt dat niet. Wanneer je als kijker de tijd neemt om te overwegen wat er in haar werk afschrikt een aantrekt, krijg je ook een andere kijk op het lijden van Christus. Is dat lijden wel zo dierbaar als wat de gelovige wereld ervan gemaakt heeft? Is echt mee-lijden wel mogelijk? Is het niet al heel wat als je erbij bent en erbij blijft?

*******

Berlinde De Bruyckere: J.L., 2005-2006, was, hout, ijzer, epoxy, 170 x 43 x 62 cm. Zabludowicz Collection, Londen, GB. © Mirjam Devriendt 

Berlinde De Bruyckere (Gent, 1964) is een Belgische kunstenares, bekend van haar installaties en beeldhouwwerken. In haar sculpturen toont zij ons het lichaam en leven in al zijn kwetsbaarheid. Haar installaties van paardenlijven en lichamen roepen een gevoel van troost en liefde op, maar ook van angst en geweld. De Brucykere brengt pijn en lijden samen met schoonheid; het lieflijke en het wrange verenigd in een beeld. Vandaag de dag zijn we bijna immuun voor lijden door de overvloed van afschuwelijke beelden die we via de massamedia binnenkrijgen. Berlinde De Bruyckere probeert ons met haar werk opnieuw gevoelig te maken voor het diepmenselijk, tijdloos lijden dat over heel de wereld gelijk is. Van oktober 2014 - februari 2015 was er een grote expositie van haar werk in het SMAK in Gent. Deze werd van februari - mei 2015 voortgezet in het Gemeentemuseum in Den Haag.

Anne Marijke Spijkerboer is fellow in het College Bijzonder Hoogleraren van de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen, docent kunst en theologie aan de Leergang Kunst en K/Werk in Amersfoort en predikant van de Protestantse Gemeente Rijswijk.

ArtWay beeldmeditatie 21 februari 2016